Дунё тартиби таназзули. Шомнинг янги маликаси. ХЖСни жазолаган Трамп – Ҳафта таҳлили

1991 йилда дунё сиёсий майдони йирик тектоник ўзгаришга гувоҳ бўлди. Анча йиллардан буён “чириш”га маҳкум бўлган Совет Иттифоқи ниҳоят таназзулга юз тутди. Сайёра жилови эса якка ҳукмрон қўлида қолди. Ўшандан буён Қўшма Штатлар халқаро тартибнинг шаклланиши устида деярли монополия ўрнатди. Ҳар 4 йилда бу мамлакатда бўлиб ўтадиган президентлик сайлови натижалари дунё учун кейинги 4 йилликнинг қандай кўриниш олишини белгилай бошлади. 2024 йил 5 ноябрь ҳам худди шундай кунлардан бири эди. 300 миллиондан ортиқ америкалик орасида сайловда қатнашиш имконияти бор фуқаролар зиммасида улкан юк бўлиб, улар ер юзида келгусида 48 ойлик сиёсий жараёнларга кескин таъсир қилувчи қарорни қабул қилиши керак эди. Бундан аввалроқ эса сайловгача бўлган сайловолди компаниялари орасида демократлар номзоди Камола Ҳаррис томонидан эълон қилинган видеода президентлик пойгаси ҳақида қизиқ бир танловга ишора қилинганди. Унда америкаликлар қўрқув, тартибсизлик ва нафрат ёки демократлар тақдим қилиши мумкин сиёсий курс орасида танловни амалга ошириши кераклиги ҳақида гап кетганди. Бугун эса дунёда рўй бераётган ғалати савдо уруши, қатор давлатларга Вашингтон томонидан ўтказилаётган босим ва тазйиқлар, инсон ҳуқуқларига оёқ қўйиш ва мамлакатларнинг суверенитетга очиқдан очиқ тупуриш ҳолатлари фонида шуни англаш мумкинки, 5 ноябрь куни америкаликлар Ҳарриснинг сайловолди видеосида назарда тутилган биринчи йўлни танлагандек гўё. Қўрқув, тартибсизлик ва нафрат.

Янги Сурия

Суриянинг ўтиш даври президенти сифатида ҳафта давомида жуда кўплаб муҳокамаларга сабаб бўлган юришларни амалга оширган Аҳмад аш-Шара учун ниҳоят Ғарб эшиклари ҳам очилишга яқин турибди. Унинг Туркия ва Саудияга қилган дастлабки сафарлари Сурия президенти сифатидаги позициясининг мустаҳкамланиши ва халқаро доирада имижининг янада яхшиланишига сабаб бўлди. Бунинг исботи ўлароқ, шу воқеалардан кўп ўтмай, Аҳмад аш-Шара Франция Президенти Эммануэль Макрон томонидан Парижга таклиф қилинганини айтиш мумкин. Шара эса ташқи дунёнинг унга нисбатан шу каби ижобий муносабатига етарлича жавоб қайтариш ҳаракатида. Унинг аёли Латифа ал-Дурубий Саудия ва Туркия сафари давомида дунё ҳамжамиятига кўриниш бергани, Латифа ва биринчи хонимлар орасидаги энг таъсири улкан юмшоқ кучлардан бири ҳисобланадиган Эмина Эрдўған ўртасида учрашув ташкиллаштирилгани, Аҳмад аш-Шаранинг ўзи эса ички сиёсатда улкан ўзгаришлар билан машғуллиги шулар жумласидандир. Масалан, у келгуси икки ҳафта ичида мамлакат ҳукумати таркибини тубдан ўзгартириш ниятида экани ҳақида хабарлар тарқалди. Чунки аввалроқ маълум қилинганидек, баҳорга бориб, Сурия муваққат ҳукумати ўз ваколатларини янги ҳукуматга топшириши керак. Қайд этилишича, мамлакатда фаолият юритаётган бир нечта вазирлар ўзгариш арафасида. “The National”нинг Сурия ҳукуматидаги манбасига кўра, ҳатто муваққат бош вазир Муҳаммад ал-Башир ҳам ўз лавозимини сақлаб қолиши номаълум экани айтилади. Манбанинг таъкидлашича, аш-Шарадан бошқа ҳеч ким ўзгаришлар қандай кечишини билмайди, фақат Асад ал-Шибоний ташқи ишлар вазири сифатида қолиши аниқ. Асад ал-Шибоний эса 2022 йилда Истанбулдаги Сабоҳиддин Займа номидаги университетнинг халқаро муносабатлар йўналишидаги магистри ва бугунги Суриянинг ўтиш даври ҳукуматида Туркия билан баъзи умумийликка эга шахслардан биридир. Бугунги Сурия бошқарувида эса асосан эски “Ҳаят Таҳрир аш-Шом” гуруҳи ва Асад даврида қуролли мухолифат ролида бўлган бошқа гуруҳларнинг раҳбарлари ўрин олган. Хусусан, Аҳмад аш-Шарага ҳам президент мақоми худди шу гуруҳлар етакчиларининг йиғилишида тақдим қилинди. Бу кланларнинг тафаккури худди Жўлоний каби кескин ўзгариб, радикализмдан мўътадилликка ўтгани эса ҳозирча номаълум. АҚШ эса аввалроқ Сурия билан муносабатларни яхшилаш учун ҳокимиятдаги радикал унсурларни мамлакатни бошқаришдан четлаштириш зарурлигини очиқ-ойдин билдирганди. Шу боис келгуси икки ҳафтада Янги Суриянинг бошқарув таркибида кутилаётган кескин ўзгаришлар мамлакатни қуришдаги ҳал қилувчи муҳим қадамлардан бири бўлиши мумкин.

Ўзгаришлар ҳақида гап кетганда иқтисодий тикланишга қаратилган ҳаракатларни ҳам алоҳида қайд этиш лозим. Сурияда янги муваққат ҳукуматнинг эълон қилиниши халқаро миқёсда мамлакатни молиявий барқарорлаштиришга қаратилган ишларни тезлаштирди. Жумладан, ўтган ҳафта Европа Иттифоқи 2011 йилдан буён Сурияга қўйилган кенг қамровли санкцияларнинг бир қисмини бекор қилди. Шу пайтгача мамлакат глобал иқтисодиётдан деярли узилиб қолган эди. Суриянинг ўзида ҳам оғир иқтисодий вазиятни яхшилашга ҳаракат қилинмоқда. Асад клани ҳукмронлиги остида 53 йил давомида Сурия давлат иқтисодиёти тўлақонли тарзда қариндошчилик ва коррупцияга асосланганлиги анча олдин аён бўлганди. Суриянинг амалдаги муваққат молия вазири Муҳаммад Абазид непотизмнинг энг юқори чўққисини намойиш қилган Асад режимининг қинғирликларига изоҳ берар экан, бундай даражадаги коррупция уларнинг хаёлига ҳам келмаганига ишора қилди. Унинг “Reuters”га маълум қилишича, давлатдан маош олувчи 1,3 миллион аҳолининг атиги 900 минг нафаригина амалда ишга борган. Шунга кўра, янги ҳокимиятнинг навбатдаги қадами давлат секторида банд бўлганларнинг учдан бир қисмини ишдан бўшатиш бўлади. Абазид, шунингдек, 100 дан ортиқ зарар кўраётган давлат саноат корхоналарини хусусийлаштириш режасини ҳам маълум қилди.

Бугун Суриядаги ёш ўтиш ҳукуматига нисбатан дунё давлатларининг муносабати ва баҳоси кўп масалаларда ҳал қилувчи роль ўйнайди. Хусусан, айни пайтда 22 давлат, жумладан, Туркия, АҚШ, Қатар, Саудия Арабистони ва Араб Лигаси Суриянинг янги ҳукуматини қўллаб-қувватлаб келмоқда. БМТ ҳам Сурия борасида ўз олдига қўйган миссиялардан ортга қайтмаслик ва буни керак бўлса янада жадаллаштириш йўлидан бориши маълум қилинди. Сурия янги раҳбариятининг икки ойлик бошқарув даври учун бу жуда яхши натижа. Бироқ айни пайтда, аш-Шара ҳамон АҚШнинг қидирувдаги террорчилар рўйхатида. “Ҳаят Таҳрир аш-Шом” ҳамон БМТ ва АҚШ томонидан террорчи ташкилот сифатида кўрилади. Бу эса гуруҳ аввалроқ ИШИД ва “Ал-Қоида”га алоқадорлиги билан изоҳланади. Аммо шундай бўлишига қарамай, Аҳмад аш-Шаранинг эски статусини унинг бугунги ҳолатидан келиб чиққан ҳолда ўзгартириш учун тез фурсатларда битадиган амалий ҳуқуқий қадамлар талаб қилинади холос.

Шомнинг янги маликаси: “Чўл атиргули” ўрнига оддий Латифа ал-Дурубий

24 йил давомида Сурия биринчи хоними бўлган, малика Дианага таққосланган ва “Чўл атиргули” номини олган Асма Асаднинг аянчли тақдиридан сўнг унинг бўшаган ўрнини ким эгаллаши сўроқ остида эди. Мазкур ҳафта Суриянинг ўтиш даври президенти Аҳмад аш-Шаранинг Саудияга ташрифи чоғида унинг олдида кўриниш берган аёл бу саволга сўзсиз жавоб берди. Латифа ал-Дурубий. Маккада Умра амалларини бажарган эр-хотиннинг тасвирлари интернетда тарқалиши кўпчиликнинг эътиборини тортди. Ижтимоий тармоқларда кенг тарқалган кадрларда Умра либосларида эр-хотин Масжид ул-Ҳарам ичида ёнма-ён юргани, бирга Каъбага киргани акс этган. Бу ал-Дурубийнинг ўтган ҳафта АҚШдан келган суриялик аёллар делегацияси билан учрашувидан кейин омма олдида яна пайдо бўлиши эди. Ўшанда аш-Шара уни оммага таништириб, биринчи марта унинг ягона турмуш ўртоғи эканини тасдиқлаганди. Учрашув иштирокчисининг сўзларига кўра, Сурия ўтиш даври президенти ўз рафиқасини “жуда яхши кўришини” таъкидлаб, бир нечта хотинлари борлиги ҳақидаги миш-мишларни рад этган. Араб нашрлари эса бу ҳолатни жамият билан алоқаларни мустаҳкамлашда аёлларнинг ролига бағишланган чиқиш деб таърифлаган. Қайд этилишича, унинг сўнгги чиқишлари, жумладан, АҚШдан келган суриялик аёллар делегацияси билан учрашуви ва Умра зиёратига бориши ал-Дурубийнинг жамоатчилик роли ортиб бораётганидан далолат беради. АҚШ делегацияси йиғилиши иштирокчиларининг Латифага берган таърифлари орасида маданиятли, нафосатли нотиқ, вазмин, меҳрибон, босиқ, чиройли, ўзига ишонган, билимли ва яна қатор ижобий баҳолар бор. Араб нашрларининг хабар беришича, Латифа ал-Дурубий, Латифа аш-Шара номи билан ҳам танилган. У 1984 йилда туғилган. Араб тили ва адабиёти йўналиши бўйича магистр даражасига эга, уч ўғилнинг онаси ҳисобланади. Сурия ўтиш даврининг президенти аш-Шаранинг рафиқаси кўпчиликда бундай таассурот қолдириши ва унинг фаоллиги расмий Дамашқ томонидан дунёга йўллаётган месежларидан бири бўлиши мумкин. Шуни ҳам қайд этиш жоизки, Латифа аш-Шара аллақачон биринчи хоним сифатида бошқа бир мавқедоши билан ўзининг биринчи учрашувини ҳам ўтказиб бўлди. 4 февраль куни Аҳмад аш-Шаранинг Туркияга сафари чоғида мамлакат Президенти Ражаб Тойиб Эрдўғаннинг рафиқаси Эмина Эрдўған ва Латифа ўртасида учрашув бўлиб ўтди. “Анадолу”нинг қайд этишича, Анқарадаги Давлат меҳмон уйида бўлиб ўтган учрашувда Эмина Эрдўған ва ал-Дурубий инсонпарварлик ёрдами, ижтимоий бирдамлик, аёлларнинг имкониятларини кенгайтириш ва таълимнинг роли ҳақида фикр алмашган. Шунингдек, Туркия ва Сурия урушдан энг кўп жабрланган аёллар ва болалар учун биргаликда ташлаши мумкин бўлган қадамлар муҳокама қилинган. Ал-Дурубий Сурияни қайта тиклашда кўрсатган ёрдами учун Туркияга миннатдорлик билдирган. Шу тариқа Латифа аш-Шара Суриянинг биринчи хоними сифатида муносиб таассурот қолдира бошлади. Уни “биринчи хоним” дея шахсан минтақадаги энг қудратли биринчи хоним Эмина Эрдўған номлади. Аммо бундан 24 йил илгари Асма Асад ҳам сиёсий майдон ва Сурия халқи орасида худди шундай тарзда қарши олинган. Бироқ кейинчалик нималар бўлгани ҳаммага маълум. Латифанинг сиёсий лидер рафиқаси сифатида ўтадиган келажаги қандай кўриниш олишини эса вақт кўрсатади. Аниқроғи, унинг бу мақомдаги тақдирини Аҳмад аш-Шара томонидан қабул қилинган сиёсий қарорлар белгилайди. Худди Асманинг хунук тақдири Асад режимининг меваси бўлганидек.

Трамп даври – халқаро ҳуқуқ эмас, ўрмон қонунлари 4 йиллиги

Аҳмад аш-Шара бошчилигидаги Янги Суриядаги силжишлар, ижобий ўзгаришлар ва унинг дунё ҳамжамиятига катта тезликда қайта интеграция бўлаётгани ҳафта таҳлилини безаётган бўлса, океан ортида 78 ёшли қариянинг ҳар ҳафта янги можаро бошлаши мазкур таҳлилларни бежамоқда. Бир сафар ноқонуний муҳожирларга ҳайвондек муносабатда бўлиб, уларни қўл-оёғи кишанланган ҳолда ўз мамлакатларига қайтаради, бошқа сафар асоссиз тарзда ўзбошимчалик билан таърифларни оширади ёки ошириш билан қўшниларига таҳдид қилади. Энди эса бутун дунё кўз ўнгида тўғридан тўғри инсониятга қарши жиноят содир этиш билан таҳдид солмоқда. Кўпчиликка маълум, шу ҳафта 4 февраль куни кечқурун Оқ уйда XXI асрнинг шубҳасиз энг шафқатсиз геноцидларини амалга оширган Исроил Бош вазири Биньямин Нетаньяху ва бу ишни этник тозалаш билан давом эттириш арафасида турган АҚШ Президенти Дональд Трамп иштирокида айни дамда дунёнинг аксар қисми томонидан муҳокама қилинаётган матбуот анжумани бўлиб ўтди. Чунки унда Трамп Ғазони эгаллаш ниятини биринчи бор очиқлади. Икки давлат ечимини амалда йўққа чиқарадиган бу таклиф халқаро майдонда кутилганидек салбий реакцияларга сабаб бўлди. АҚШнинг иттифоқчилари ҳам, душманлари ҳам Президент Дональд Трампнинг Ғазо секторини Вашингтонга топшириш ва 2 миллион фаластинликни мажбуран бошқа мамлакатларга кўчириш, бу ҳудудни “Яқин Шарқ Ривераси”га айлантириш ҳақидаги таклифини қоралади. Британия, Хитой, Германия, Ирландия, Нидерландия, Россия, Австралия ва Испания кабилар икки давлат ечимини қўллаб-қувватлашини эълон қилди. Аслида мазкур концепция Трампгача АҚШ томонидан ҳам қўллаб-қувватланарди. АҚШнинг бир қанча қонунчилари ҳам Трампга қарши баёнотлар билан чиқди. Демократик сенатор Крис Кунс Президентнинг бу таклифини “ҳақоратли, ақлдан озган, хавфли ва кулгили” дея баҳолаган бўлса, асли фаластинлик бўлган Конгресс аъзоси, ёзда Нетаньяхунинг ташрифи ва нутқи давомида унга протест билдирган Рашида Тлаиб Трампнинг Ғазонинг бутун аҳолисини кўчириш ғоясини “этник тозалашга очиқ чақириқ” деб атади. Бундан ташқари, Ғазо атрофида кечаётган бугунги воқеликлар фонида Исроил ва Саудия ўртасидаги муносабатлар ҳам орқага кетиш арафасида. Трампнинг фаластинликларни Ғазодан чиқариб юборишига қарши расмий Ар-Риёд ўзининг қаршилигини маълум қилганидан сўнг, Нетаньяху “Саудия Арабистони хоҳласа, Фаластин давлатини ўз ҳудудида қуриши мумкин” дея кескин баёнот берди. Чунки Саудия Исроилнинг Ғазога босқинидан сўнг икки давлат тамойили қарор топмагунча Тель-Авив билан муносабатларни нормаллаштиришдан бош тортганди. Трамп эса яқин ортда қолган кунларда Ар-Риёд ўзининг бундай позициясидан воз кечгани ва Исроил билан алоқаларни яхшилаш учун эндиликда Фаластин масаласини рўкач қилмаслигини билдирди. Бироқ Саудия расмийлари Трампнинг бу баёнотига дарҳол раддия билдириб, ўзининг икки давлат тамойили позициясидан воз кечмаслигини маълум қилди.

Шу аснода, 20 январь кунидан бошлаб дунёнинг турли нуқталари, хусусан Яқин Шарқ ва океан ортидаги вазият чигаллашганига қарамай, халқаро тартибни четга сурган Трамп ва унинг олигархия маъмурияти айни пайтда ўрмон қоидаларига асосланган ҳолда ташқи сиёсат юритаётгандек таассурот уйғотмоқда. У икки давлат тамойилига нисбатан қандай позицияда экани тўғрисида берилган саволга жавоб беришдан ҳам қочди. Умуман олганда, Ғазони фаластинликлардан тозалаш ва уни эгаллаш ҳақидаги баёнотнинг ўзи Трамп икки давлат ғоясига тупурганини англатади. У ўзининг биринчи мандати давомида Исроилдаги АҚШ элчихонасини Қуддусга кўчириш қарори билан олдин ҳам мустақил Фаластин давлатчилигига беписандлик намойиш қилганди. Бу гал эса Ўртаер денгизига туташ Ғазо секторидан туб аҳолини қувиш ва бу ерда “курорт” яратишни мақсад қилаётган Трамп ҳудудда кўплаб иш ўринлари ва барқарор иқтисодиёт яратмоқчи. Бунинг учун эса зарур бўлган барча чоралар, хусусан, секторга қўшин юборишга ишора қилди. Трампнинг “этник тозалаш” ва секторни эгаллаш ҳақидаги баёнотидан сўнг АҚШ ва унинг Яқин Шарқдаги “вассали” Исроилнинг мудофаа бошқармалари фаоллашди. Жумладан, ҳозирда Пентагонни бошқараётган собиқ журналист Пит Хегсет ҳам ўз бошқаруви остидаги тузилма Ғазодаги операцияларда иштирок этиш учун “барча мумкин бўлган вариантларни” кўриб чиқишга тайёрлигини маълум қилди.

“Ғазо ҳақида гап кетганда, жинниликнинг таърифи бир хил нарсани қайта-қайта қилишга уриниш ва бошқа натижани кутишдир. Президент чегарадан ташқарида ўйлашга, шу пайтгача ҳал қилиб бўлмайдигандек туюлган муаммоларни ҳал қилишнинг янги, ўзига хос ва динамик йўлларини излашга тайёр... Биз барча вариантларни кўриб чиқишга тайёрмиз”, деди Пентагон раҳбари Исроил Бош вазири Биньямин Нетаньяху билан учрашишдан олдин.

Хегсетнинг айтишича, Пентагон Исроилга АҚШ ўз иттифоқчисига илгари бермаган қуролларни етказиб беришни бошлайди. Унинг сўзларига кўра, бу қуроллар Исроилнинг “радикал рақиблари”ни йўқ қилишда фойдали бўлиши мумкин. Хегсет кўп эҳтимол бу баёноти билан Трамп томонидан аллақачон собиқ президент Жо Байденнинг Исроилга 2000 фунтлик бомба етказиб беришга қўйилган тақиқни бекор қилган қарорига ишора қилди. Исроил Мудофаа вазири Кац эса мамлакат армияси – ЦАХАЛга Ғазо аҳолисига Фаластин ҳудудини ихтиёрий равишда тарк этиш ва уларни қабул қилишга тайёр бўлган исталган мамлакатга жўнаб кетиш имконини берувчи режа ишлаб чиқишни топширди.

“Режа ер орқали чиқиш нуқталарини ўз ичига олади, шунингдек, денгиз ва ҳаво орқали чиқиш учун махсус механизмлар яратилади. Испания, Ирландия, Норвегия ва бошқа давлатлар Исроилни Ғазодаги ҳаракатлари учун асоссиз равишда айблаган. Улар қонунан Ғазо аҳолисини ўз ҳудудларига киритиш мажбуриятига эга ва агар рад этишса, уларнинг иккиюзламалиги фош бўлади. Шу билан бирга, Канада каби муҳожирлик дастурига эга давлатлар аввал Ғазо аҳолисини қабул қилишга тайёрлигини билдирган”, дейди у.

Нураётган халқаро ҳуқуқ

Ўтган йили Халқаро жиноий суд прокурори Карим Хоннинг 9 ойлик уринишларидан сўнг Ғазода мисли кўрилмаган қирғин уюштиришдаги асосий ташкилотчилари Нетаньяху ва Галантни ҳибсга олишга ордер берилганди. Шундан сўнг қатор давлатлар, жумладан, Канада ва Британия Халқаро жиноий суднинг Рим статутини ратификация қилган давлатлар сифатида бу қарорнинг ижросини таъминлаш ҳақида баёнот берди. Аммо кутилганидек, бу статутни ратификация қилмаган АҚШ ўзининг Яқин Шарқдаги асрандиси Исроил мулозимларини ҳимоя қилишга киришди. Дастлаб Байден маъмурияти ХЖСга санкция киритиш билан таҳдид қилди. Январь ойида АҚШ Конгрессининг Вакиллар палатаси Халқаро жиноий судга қарши санкцияларни қўллаш учун овоз берганди, бироқ қонун лойиҳаси Сенатда овоз беришдан ўта олмади. Орадан кўп ўтмай, Трамп Исроилни ноқонуний нишонга олганликда айблаб, ХЖСга нисбатан санкциялар қўллаш тўғрисидаги фармонни имзолади. Ҳужжатда айтилишича, америкаликлар ёки уларнинг иттифоқчилари, шунингдек, уларнинг оила аъзоларига қарши терговда иштирок этган шахсларга нисбатан молиявий ва виза санкциялари қўлланилади. Аввалроқ эса “Reuters” хабарига кўра, Халқаро жиноий суд ўз ходимларини кутилаётган чекловлар шароитида уч ойлик маошларини олдиндан тўлаш орқали АҚШнинг потенциал санкцияларидан ҳимоя қилиш чораларини кўрган. Шунингдек, ХЖС иккинчи марта АҚШнинг жавоб чораларига дуч келмоқда. 2020 йилда Трампнинг биринчи маъмурияти даврида Вашингтон ХЖС бош прокурори Фату Бенсуда ва юрисдикция директори Факисо Бенчочохога қарши АҚШнинг Афғонистондаги уруш жиноятларини тергов қилгани учун санкциялар киритганди.

Иккинчи муддатига расман киришган илк лаҳзалариданоқ Дональд Трампнинг халқаро муносабатларнинг асоси бўлган ташкилотларни тарк этиш “касал”и қайталади. Шу йил январь ойида инаугурациядан сўнг АҚШ президенти мамлакатнинг ЖССТдан чиқиши ҳақида фармон имзолади. Юқорида таъкидланганидек, Трампнинг бундай қарорлари янгилик эмас. Чунки у ўзининг биринчи президентлик муддати давомида ҳам фаластинлик қочқинларга ёрдам берувчи Яқин Шарқ агентлигини молиялаштиришни тўхтатган, АҚШни БМТ Инсон ҳуқуқлари кенгаши ва Таълим, фан ва маданият ташкилоти ҳисобланган UNESCO аъзолигидан ҳам олиб чиққан эди. Бугун эса Трампнинг бундай қарори Лотин Америкасидаги ўзи каби яна бир бошқа ултрапопулист, собиқ тиктокер, Аргентина президенти Хавьер Милейни ҳам ўз ортидан эргаштирди. Милей ташкилотнинг COVID-19 пандемияси даврида коронавирусга қарши курашдаги усулларидан норозилигини билдириб, Ташқи ишлар вазири Херардо Вертейнуга мамлакатни Жаҳон Соғлиқни Сақлаш Ташкилотидан (ЖССТ) чиқариш бўйича топшириқ бергани ҳақида хабарлар тарқалди. Президент вакили ЖССТдан чиқишдан ташқари Аргентина Париж келишувидан ҳам чиқишни кўриб чиқаётганини қўшимча қилган. Париж келишувидан чиқиш ғояси ҳам дастлаб бу йил инаугурация маросими чоғида Трамп томонидан бошланганди. Париж келишувидан чиқиш эса глобал иқлим ўзгариши шароитида АҚШнинг табиий бойликларни қазиб олишни оширишига олиб келади. У ўзининг биринчи муддатида ҳам мазкур келишувдан чиққанди.

Аммо жорий йил ҳисобига бу тузилмалар АҚШ Трамп бошчилигида қисқа вақт ичида тарк этган сўнгги келишувлар эмас. 4 февраль куни Трамп АҚШнинг БМТ Инсон ҳуқуқлари кенгашидан чиқиши ва Фаластинлик қочқинларга ёрдам берувчи Яқин Шарқ агентлигига келажакдаги ҳар қандай молиявий ёрдамни тақиқлаш тўғрисидаги фармонни имзолади. БМТ Инсон ҳуқуқлари кенгашидан чиқиш изоҳланган баёнотда, бунинг сабаби сифатида кенгаш ўзининг асосий вазифаларини бажармагани ва инсон ҳуқуқларини бузаётган давлатларни ҳимоя қилиш воситасига айлангани иддао қилинган. БМТ шафелигидаги Инсон ҳуқуқлари кенгаши 47 давлатдан иборат бўлган ҳукуматлараро орган ҳисобланади. У 2006 йилда БМТ Бош Ассамблеяси томонидан инсон ҳуқуқларини бутун дунёда ҳимоя қилиш ва ҳурмат қилишни тарғиб қилиш мақсадида ташкил этилган. АҚШ мазкур кенгашга 2009 йилда Барак Обама президентлиги даврида қўшилган. Жо Байден президентлиги даврида АҚШ 2022 йилнинг 1 январидан 2024 йил 31 декабригача кенгаш аъзоси бўлиб турган, шундан сўнг кузатувчи мақомига ўтган. 2018 йилда Трамп АҚШни БМТ Инсон ҳуқуқлари кенгашидан чиққан пайтда кенгаш 2006 йилдан бери Исроилга қарши қабул қилган резолюциялари Эронга қарши қабул қилинганидан 10 баравар кўп бўлган. АҚШнинг мазкур қароридан сўнг орадан бир кун ўтар-ўтмас Исроил ҳам БМТ Инсон ҳуқуқлари кенгашидан чиқди. Бу ҳақда мамлакат Ташқи ишлар вазири Гидеон Саар ўзининг Х саҳифасида маълум қилди.

Ташқи ишлар вазирлиги раҳбарининг сўзларига кўра, БМТ Инсон ҳуқуқлари кенгашида Исроил нишондаги ягона давлат бўлиб, унинг кун тартиби фақат унга бағишланган. Унинг таъкидлашича, бу орган Исроилни қораловчи 100 дан ортиқ резолюцияларни қабул қилган ва бу кенгаш томонидан қабул қилинган резолюциялар умумий сонининг 20 фоиздан ортиғини ташкил этади. Бу Эрон, Куба, Шимолий Корея ва Венесуэлага нисбатан қабул қилинган резолюциялардан анчагина кўпроқ. 70 йилдан ортиқ муддат давомида фаластинликларни апартеид зулми остида яшашга мажбур қилиб келаётган давлатга нисбатан бундай резолюциялар қабул қилиниши табиий.