Францияда янги Бош вазир иш бошлаши билан тўполонлар авж олди

Бугун, 10 сентябрь куни Франция бўйлаб йўллар тўсилиб, ёнғинлар чиқарилди ва полиция билан тўқнашувлар юз берди. Намойишчилар мамлакат сиёсий элитасига қарши норозилик билдирди. Полиция эса кўз ёшартувчи газ ишлатиб жавоб қайтарди. Бу ҳақда CNN хабар берди.

Ички ишлар вазирлиги маълумотига кўра, 327 киши ҳибсга олинган, мамлакат бўйлаб 80 минг полиция хизматчиси сафарбар қилинган, улардан 6 минг нафари Парижда. Таълим вазирлиги эса 100 тага яқин мактаб иш фаолияти бузилгани, 27 таси эса тўлиқ блокланганини маълум қилди.

Бу воқеалар мамлакатнинг янги Бош вазири Себастьен Лекорню лавозимга киришган пайтга тўғри келди. Президент Эммануэль Макрон кеча, 9 сентябрь куни Лекорнюни (собиқ мудофаа вазири) Бош вазир этиб тайинлади. У ишонч учун овоз беришда мағлуб бўлиб, бюджет танқислигини юмшатиш режаси оммавий қаршиликка учраганидан кейин лавозимдан четлатилган Франсуа Байру ўрнига келди.

Танқидчиларнинг айтишича, бундай оғир кунда Макроннинг содиқ шахсини тайинлаши Лекорню учун “ўт олиш маросими”га ўхшайди.

Намойишлар мақсади

Намойишлар бир неча ой аввалёқ эълон қилинган бўлиб, улар Макрон ва сиёсий элитага қаратилган. Бугун тонгда фаоллар Бордо, Ренн, Нант ва Кан шаҳарларида ҳал қилувчи ҳалқа йўлларни ёпиб, ҳаракатни издан чиқарди.

Нантда намойишчилар йўлни тўсиш учун чиқинди контейнерлари ва бошқа буюмларни йўлга ташлади.

Парижда намойишчилар шаҳарнинг энг гавжум вокзалларидан бири – Гар дю Нор (Gare du Nord) олдида йўлни тўсди. Полиция тез орада вазиятни назоратга олди. 150 га яқин, асосан ёш намойишчи полицияга қарши шиорларни қўшиқ қилиб куйлади, вазият асосан тинч тарзда кечди.

Бошқа ҳудудларда эса айрим давлат бинолари вақтинчалик эгалланди.

“Янги ҳукумат халқ учун ҳеч нарсани ўзгартирмайди, шунинг учун биз норозилигимизни билдиряпмиз. Аммо барибир бу ишни давом этамиз, чунки бу – норозилик билдиришнинг ягона йўли. Петиция ёздик, лекин ҳеч ким эшитмади”, деди 27 ёшли Адель Обер Париждаги митингда.

Минтақавий марказ – Шатлда ҳам минглаб одамлар йиғилди.

“Биз ғазабдамиз, жуда ғазабдамиз. Овоз беришнинг нима маъноси бор? Ҳукумат бизга қулоқ солмаяпти. Макрон давридан бери келаётган ҳукуматларда чап қанот вакиллари йўқлиги одамларни чарчатиб қўйди,” деди 29 ёшли Анна.

У, шунингдек, бу сафар кўп ёшларнинг иштирокидан таассурот олганини айтди ва келаси ҳафта француз касаба уюшмалари билан қўшма намойишлар бундан ҳам каттароқ бўлишига ишонч билдирди.

Куннинг катта қисми намойишчилар ва полиция ўртасида “мушук ва сичқон” ўйини тарзида ўтди. Масалан, Ренн шаҳрида автобус вайрон қилинди ва ёнғин чиқарилди. Парижнинг бой туманларидан бири – 1-аррондиссеманда эса бир ресторан ёқиб юборилди.

Норозилик сабаблари

34 ёшли боғча ўқитувчиси Элодие ҳам иш ташлаб, 10 сентябрдаги намойишга қўшилди.

Унинг айтишича, “сиёсатчилар қарз байроғини кўтариб, оммавий хизмат тизимини йўқотмоқчи. Бироқ энг бой компаниялар ва хўжаликлардан ҳеч нарса талаб қилишмаяпти”. 

“Мен ҳам ижтимоий, ҳам иқтисодий сабабларга кўра иш ташлаяпман. 2026 йилги бюджет қабул қилиб бўлмас: бу ижтимоий йўқотишлар бюджети ва француз давлатини заифлаштиришга уринишдир. Байру четлатилганига қарамай, яна энг кам таъминланган қатламлар асосий зарбани олмоқда. Шунинг учун иш ташлаяпман”, деди у.

Франция Бош вазирлари олдидаги имконсиз муаммо. Лекорню ечим топа оладими?

Айримлар айтишича, вазир сифатида Себастьен Лекорню Франция Президенти Эммануэль Макрон ҳукуматида нисбатан енгил вазифага эга бўлган. 2022 йилдан буён Франциянинг Мудофаа вазири сифатида у катта бюджет, юз минглаб ватанпарвар ва интизомли ходимлар ҳамда ҳеч ким баҳс қила олмайдиган миссия – Россия тажовузини қайтариш каби вазифадан баҳраманд бўлган.

Бироқ ҳукумат таркибидан олиб чиқилиб, Бош вазир лавозимига тайинланиши билан унинг иши анча мураккаблашди. Франция ҳукуматининг энг узоқ хизмат қилган вазири сифатида у камдан-кам учрайдиган барқарорликка эга бўлган эди. Аммо энди янгидан эълон қилинган Бош вазир Лекорню парламентдаги жиддий бўлиниш ва халқ учун қабул қилиш қийин бўлган бюджет муаммосига дуч келади.

Тарих ва сиёсат профессори, Париждаги Sciences Po ҳамда Римдаги LUISS давлат бошқаруви мактаби ўқитувчиси Марк Лазарнинг айтишича, сўнгги икки бош вазирдан фарқли равишда, Лекорню Президентнинг ҳукуматдаги лойиҳасида марказда бўлган содиқ ёрдамчи ҳисобланади. Унинг мудофаа соҳасидаги тажрибаси эса халқ орасида машҳур бўлмаган Макрон учун ўзига хос жиҳат бўлиши мумкин, чунки бу Франция армиясини қайта қуроллантириш аҳамиятига эътиборни қайтариш имконини беради.

У 2022 йилда вазир қилиб тайинлангач, ҳукуматда асосий шахсга айланди. 35 ёшида Франциянинг замонавий тарихдаги энг ёш мудофаа вазири бўлди.

У ўз сиёсий фаолиятини Франциянинг анъанавий ўнг қанот партияси – “Республикачилар”да бошлаган. Кейинроқ эса ҳукуматда кичик лавозимга тайинлангач, Макроннинг марказчи партиясига қўшилди. Шундан сўнг турли йўналишларда вазирлик лавозимларини эгаллади: экология, жамоатчилик ишлари ва денгизорти ҳудудлари.

Мудофаа вазири сифатида у ҳақиқий “омон қолувчи” бўлди. Макроннинг икки президентлик даврида ҳукумат таркиби тез-тез ўзгариб турган бўлсада, Лекорню доимий барқарор шахс сифатида сақланиб қолди. Бу вазифа қийинчиликларсиз ҳам бўлмади. Унинг даврида Европада сўнгги юз йилдаги энг йирик уруш – 2022 йилдан бери Россиянинг Украинага босқини давом этмоқда. Франция Украинани қурол, разведка ва ҳарбий тайёргарлик билан таъминлаб келмоқда. Лекорню эса бу вазифани амалий ва қатъий ёндашув билан олиб борди.

У мудофаа бюджетини икки баравар оширишга, янги бронетехника туркумини жорий этишга эришди, шу билан бирга, ҳатто АҚШ рақобатига қарамай Франция қурол-аслаҳасини дунё бўйлаб сотди.

Идеологик жиҳатдан у ўзини чеклаб қўймади, бу эса уни кенг сиёсий доиралар билан ишлай оладиган Бош вазир сифатида жозибадор қилди.

Бошқа вазирлардан фарқли равишда, у маданий баҳслар ва мураккаб масалалар – миграция ёки Франциядаги ислом масалаларида юқори профил кўрсатмади. Шу тариқа у популистик сиёсат замонида ҳукуматга тинчлик ва орият олиб кирди.

Лазарнинг таъкидлашича, Лекорню муайян мувозанатни тақдим этади – у ўнг қанот сиёсатчи бўлса-да, Францияда “ижтимоий голлизм” деб аталадиган сиёсий йўналишнинг вакили. Бундай сиёсатчилар зарурат бўлса солиқларни оширишдан ҳам қўрқмайди, бу эса Макроннинг бизнесга йўналтирилган сиёсатидан фарқ қилади.

Лекорню журналистлар билан яхши муносабатда бўлиши ва француз ҳарбий ҳамжамиятининг қўллаб-қувватловига эга бўлиши билан ҳам танилган.

Франция миллий ассамблеясидаги ҳисоб-китоб эса ўзгармаган – ҳар қандай бюджетни тасдиқлаш учун асосий тўсиқ шунда. Макроннинг блоки парламентда кучсиз ҳолатда, ҳозир кўпчилик ўринга эга эмас, ҳатто энг йирик партия ҳам ҳисобланмайди.

Лазарнинг фикрича, Бош вазирнинг энг муҳим фазилати – парламентдаги турли сиёсий блокларни бирлаштира олиш қобилияти. Чунки ҳеч ким яна парламент тарқатилишини истамайди. Яна бир сайлов ўтказилса, ундан фақат ўта ўнг қанот фойда кўриши аниқ. Шунинг учун эса чапдан то анъанавий ўнг қанотгача бўлган барча депутатларни бирлаштириш зарур.

2023 йилда Макрон кутилмаган тарзда муддатидан олдин сайловлар эълон қилгач, Франция парламенти учта блокқа бўлиниб қолди: марказ (Макроннинг заифлашган қўллаб-қувватлови), чап қанот (асосан радикал чаплар етакчилигида) ва ўта ўнг қанот блоки, улар яқин вақтда ҳокимиятни эгаллаймиз, деб ҳисоблайди.

Бу блокларнинг ҳеч бири Макроннинг бизнесга мўлжалланган, қисқариш сиёсатига асосланган бюджетига қизиқиш билдирмайди.

“Президент олдидаги барча вариантлар ҳаракат имкониятини жуда чеклайди. Тўғри номзод топиш ўта қийин”, дейди Лазар.

Шундай бўлса-да, ҳисоб-китобдан келиб чиқиб, Лекорню муваффақият қозониши учун ягона йўл – муроса ва коалициядир. Аммо унинг олдинги икки бош вазир бундай йўлда омадсизликка учраган эди.