ФИФАнинг боши балога қолди. Трамп – медалионлар коллекционери

Тинчлик бўйича Нобель мукофотини ололмаган АҚШ Президенти Дональд Трампнинг бугун кўкраги медалга тўлиб кетди. Қайсидир давлат уни кўкракнишон билан сийласа, бошқа бири бошига тож кийдириб кўнглини овлаш пайида. Энди эса спорт федерациялари ҳам Венесуэалага уруш бошламоқчи бўлиб турган одамга тинчлик бўйича мукофотлар топширяпди.

Жорий йилнинг 5 декабрь куни Вашингтонда бўлиб ўтган, келгуси йилги Жаҳон Чемпионати учун қуръа ташлаш маросимида FIFA’нинг амалдаги Президенти Жанни Инфантино янги “FIFA Тинчлик мукофоти” совринини Дональд Трампга тақдим этди. Бу воқеалар ортидан тармоқларда янги ташкил қилинган ушбу медаль ҳақида ҳақоратли изоҳлар тарқала бошлади. Кимдир уни “Трамп учун сўрғич” деб атаса, яна кимдир “Трамп учунгина ўйлаб топилган” деб сатира остига оляпди.

Авваллари дунёда халқаро тинчликни сақлаш, миллатлар ўртасида ўзига хос аҳллик кайфиятини шакллантириш, уруш ва можароларга қарши курашиш йўлида хизмат қилган инсонларга топшириладиган тинчлик бўйича мукофотларнинг энди гўё қадри йўқолиб, ҳатто ўз юртида ҳам танқидлардан боши чиқмайдиган АҚШ раҳбарига берилиши халқаро ҳамжамиятда жиддий баҳсларга сабаб бўлди. Трампнинг Ғазода ўрнатилган “кристалл тинчлик сулҳи”даги воситачилиги, Украинани қурбон қилиб Россия билан тинчликка эришиш йўлида кўрсатган “жонбозликлари” юқори баҳоланиб, турфа нишон-у медаллар билан тақдирланмоқда. Аммо, бу галги “FIFA Тинчлик Мукофоти” чинакамига шов-шувларга сабаб бўлди.

FIFA’дан Трампга кубок

5 декабрь куни Вашингтонда жойлашган Жон Кеннеди номидаги Санъат Ижро Марказида (Center for the performing Arts) 2026 йилда АҚШ, Мексика ва Канада мезбонлигида бўлиб ўтувчи Жаҳон Чемпионати учун қуръа ташлаш маросими ўтказилди. Ушбу маросимда уч мезбон давлат раҳбарлари Дональд Трамп (АҚШ), Клаудия Шейнбаум (Мексика), Марк Карни (Канада) ва бир қанча дунё машҳурлари, спорт афсонлари ва давлатлар делегациялари иштирок этди.

Тадбир аввалида FIFA Президенти Жанни Инфантино Трампга ташкилотнинг янги “FIFA Тинчлик мукофоти – футбол дунёни бирлаштиради” номли олтин сув юритилган ҳайкалча, сертификат ва эсдалик медалини тантанавор тарзда топширди. Ҳайкалча ер шарини кўтарган беш олтин қўл кўринишида тасвирланган бўлиб, тўлалигича олтин рангда.

“Биз лидердан шуни истаймиз – одамлар ҳақида қайғурадиган лидер. Биз хавфсиз дунёда, хавфсиз муҳитда яшашни хоҳлаймиз. Биз бирлашишни истаймиз – биз бугун бу ерда мана нима қиламиз, биз Жаҳон Чемпионатида ҳам шундай қиламиз”, дейди Инфантино мукофотни топширар экан.

Аммо, баъзи тармоқ фаоллари масаланинг бошқа бир нозик томонига эътибор қаратиб, бу FIFA низомидаги “сиёсатдан ҳолилик” тамойилига зид келиши мумкинлиги ҳақида фикр билдириб, Инфантинони танқид қилди. Янги мукофотнинг илк соҳиби деб Трамп топилиши ташкилот АҚШ позициясини ёқлаётгани сифатида кўрилиши мумкин. Сиёсатшуносларнинг фикрича, бу қарор футбол ташкилотининг глобал геосиёсий жараёнларга билвосита аралашуви ва маълум бир сиёсий кучни қўллаб-қувватлаши сифатида талқин қилиниши мумкин.

Трампнинг “олтин даври”

АҚШнинг 47-президенти деб сайланган Дональд Трамп учун 2025 йил мукофотларга бой ўтди. Дунёга тинчликни қайтариш ваъдаси билан лавозимга келган Трамп қисқа вақт ичида гарчи Россия-Украина ўртасидаги можарога ечим топа олмаган бўлсада, дунёнинг бошқа нуқталаридаги турли низоларни ҳал этишда кичик бўлсада ташаббускорлик кўрсата олди. Жумладан, Конго Демократик Республикаси ва Руанда, Камбоджа ва Таиланд, Арманистон ва Озарбайжон, Исроил ва Фаластин ўртасидаги муаммоли вазиятларни ҳал этишда қатнашди. Шу билан бирга, қайсидир маънода унинг хизматлари керагидан ортиқ баҳоланди, деган фикрлар ҳам йўқ эмас, негаки у “тинчлик ўрнатдим” деган ҳудудларда урушлар аллақачон қайта бошланиб улгурди. Ушбу фонда эса унга берилаётган мукофотлар ўз маънисини йўқотгандек кўринмоқда.

Шубҳасиз, унинг энг шовшувли ишларидан бири – бу Фаластин-Исроил ўртасида тинчлик ўрнатиш йўлидаги ҳаракатлари бўлди. Узоқ йиллик зиддийталар ортидан Ғазода тинчлик ўрнатилишига бўлган умид жаҳон саҳнасида Трампни қаҳрамон образида намоён бўлишига сабаб бўлди. Аслида, таҳмин қилинганданда нозик бўлиб чиққан бу тинчлик сулҳи фақатгина Трампнинг ютуқлар рўйхатини кенгайтирди холос.

Тинчлик бўйича Нобель мукофоти топширилиши арафасида юзага келган бу машмашалар ортидан Трамп Исроил ва Миср раҳбарларидан мукофотлар қабул қилиб олишга улгурди. 10 октябрда Тинчлик бўйича Нобелни венесуэлалик Мариа Мачадо илиб кетганидан сўнг гўёки ҳамкорини “овитиш” илинжида Исроил Президенти Ицхак Герцог давлатнинг энг юқори фуқаролик ордени “Исроил Президентининг Фахрий Медали” ва Миср раҳбари Абдул Фаттоҳ ас-Сиси эса Нил ордени билан Трампни мукофотлади. Аммо Ғазода мустаҳкам тинчлик ўрнатилмаганлиги тез орада ҳаммага маълум бўлди.

Орадан ўн кун ҳам ўтишга улгурмасдан, 22 октябрь куни Ричард Никсон жамғармаси томонидан ташкил этилган “Тинчлик меъмори” мукофотининг амалдаги йил ғолиб деб, ўша сулҳ битимлари билан бирга суратга тушишни севувчи Дональд Трамп топилгани эълон қилинди. Никсоннинг ўлимидан сўнг ташкил этилган мукофот дунёда тинчликни сақлаш, халқаро майдонда Ричард Никсоннинг дипломатик меросини давом эттирганларга топширилади ва АҚШда Нобелга тенг мукофот сифатида кўрилади. Аммо, бу гал АҚШнинг ҳеч бир президенти қилишга ҳадди сиғмаган ислоҳотлар билан сиёсий майдонга келган Трамп ушбу мукофотга лойиқ деб топилди. Шундай қилиб, Трамп 1995 йилда таъсис этилган мукофотни қўлга киритган АҚШнинг уч президентидан бирига айланди.

26 октябрда бошланган АҚШ раҳбарининг Осиё бўйлаб турнеси ҳам анчайин омадли кечди. Таиланд ва Камбоджа ўртасида эришилаётган тинчлик шартномасига воситачи бўлиб олган Трамп, худдики ернинг яна бир нуқтасида тинчлик ўрнатилишига сабабчидек мақтов ва олқишларга шерик бўлиб олди. Чексиз хушомад ва совғалар ортидан Жанубий Кореяга ташриф турненинг энг “қаймоқли” қисми бўлди, негаки бу ердан Трамп чинакамига қироллар каби тож билан қайтди.

29 октябрь куни Жанубий Кореяга ташриф буюрган Трампни Президент Ли Чжэ Мён кутиб олди ва икки давлат ўртасидаги музокаралардан сўнг Жанубий Корея раҳбари мавқеийдошини “Олий Мугунгҳва ордерни” билан тақдирлади. Ушбу орден мамлакатдаги энг обрўли мукофот бўлиб, унинг АҚШ Президентига топширилиши алоҳида ишонч ва дўстлик рамзи сифатида эътироф этилди. Аммо дунё ҳамжамиятининг эътиборини бошқа бир совға тортди, яъни милоддан аввалги VI-V асрларга тегишли Силла ҳукмдорларининг олтин “Чеонмачонг” тожининг нусхаси. Баъзилар буни Трампга бўлган юксак эҳтиром ва хушомад деб талқин қилган бўлса, бошқа бир гуруҳ Трампнинг олтинга ўчлигига қилинган киноя ва унинг даврида бошланган “No Kings” намойишларига ишора сифатида кўриш мумкин деган фикрни илгари сурди.

Умумий картинада Трамп барча мукофотларга мутлоқ лойиқдек, ҳатто қўлга киритолмаган Нобелга ҳам. Аммо, унинг ҳокимиятга келиши билан бошланган протекционизм сиёсати, бож ва тарифлар бўйича киритган ўзгаришлари, ретроспектив қарашлари ортидан юзага келган конфликтлар ва сўнггида Венесуэлага бошланаётган қуролли ҳаракатлар бир саволни ўртага ташлади: Трамп аслида қанчалик тинчликпарвар?

Шуни унутмаслик керакки, баҳоналар доим топилади, аммо, Маҳатма Ганди айтганидек: “Тинчликка эришишнинг йўли – тинчликнинг ўзи.”