Тожикистонда “Йил қуши” аниқланди

Чўл каклиги Тожикистонда расман 2026 йил учун “Йил қуши” деб танланди. Бу ҳақда “Asia-Plus” хабар берди.

Миллий фанлар академиясида йиллик овоз бериш натижалари эълон қилинди. Экологларнинг фикрича, ушбу турни танлашда мамлакатнинг чўл зоналарининг ноёб аҳолиси ва уларни сақлаш муаммоларига эътибор қаратиш лозим.

Чўл каклиги (тожикча чил ёки кабки зирак деб аталади) қирғовуллар оиласига мансуб уятчан ва яширин қуш бўлиб, Ўрта Осиёнинг қурғоқчил ҳудудларида кенг тарқалган. Тожикистонда у фақат камдан-кам учрайди, биринчи навбатда, мамлакат жануби ва ғарбидаги чўл ва ярим чўл ҳудудларида. Аҳолининг аниқ маълумотлари мавжуд эмас, ҳисоблаш тартибсиз ўтказилади, лекин орнитологлар чўл каклигининг сони барқарор камайиб бораётганини қайд этмоқда.

Табиий яшаш жойларининг вайрон бўлиши, ўтларнинг ҳаддан ташқари кўпайиши, қишлоқ хўжалиги ерларининг кенгайиши ва махсус мониторинг дастурларининг йўқлиги турлар сонининг камайишига сабаб бўлади. Шу боис, чўл каклигини миллий табиатни муҳофаза қилиш кампаниясига киритиш муҳим қадамдир.

Чўл каклигининг ташқи кўриниши қандай?

Чўл каклиги кичик, ихчам қуш бўлиб, гавдаси тўқ бўлади. Унинг узунлиги 30-35 сантиметрга етади ва одатда оғирлиги 300-450 граммдан ошмайди.

Унинг асосан қумли ёки кулранг-жигарранг ранги чўл ландшафтига қарши идеал камуфляжни таъминлайди. Қушнинг боши ингичка қуюқ чизиқлар ва енгил ямоқлардан иборат бўлиб, уни бошқа каклик турларидан ажратишга ёрдам беради.

Чўл каклиги калта, юмалоқ қанотлари билан жуда яхши югуради: хавф туғилганда у учишдан кўра, тошлар ва буталар орасига яширинишни афзал кўради. Унинг овози юмшоқ, эрта тонгда осонгина эшитилади.

У қаерда яшайди?

Тожикистонда бу тур чўл ва чала чўл зоналарида текислик, тоғ этаклари ва текис тошли платоларда учрайди. Қуш сийрак буталар, қуруқ ўтлар ва мўл-кўл қопламали жойларни афзал кўради.

Чўл каклиги зич чакалакзорлардан ва нам жойлардан қочади. У бориш қийин бўлган, аҳоли кам яшайдиган ҳудудларда яшайди, бу, бир томондан, инсоннинг бевосита таъсири хавфини камайтиради.

Нега у 2026 йил қуши сифатида танланди?

Тожикистон Фанлар академияси чўл каклиги бир неча асосий сабабларга кўра танланганини таъкидлади. Биринчидан, чўл экотизимларида йўқолиб кетиш хавфи остида турган турларга эътибор қаратиш керак эди, улар мамлакатда энг кам ўрганилганлар қаторида қолмоқда.

Иккинчидан, иқлимнинг тез ўзгариши қурғоқчил яшаш жойларига кучли таъсир кўрсатади, яшаш жойларини қисқартиради ва турларнинг яшаш шароитларини ёмонлаштиради. Бундан ташқари, Тожикистонда ҳали ҳам чўл каклиги учун кенг қамровли илмий мониторинг дастурлари мавжуд эмас ва аҳолининг чўл фаунаси дуч келаётган муаммолардан хабардорлиги пастлигича қолмоқда.

Эслатиб ўтамиз, аввалроқ Қозоғистонда ўлаксахўр калхат 2025 йил қуши деб эълон қилинганди. Бу қушлар ҳозирда жиддий йўқолиб кетиш хавфи остида ва ҳимояга муҳтож.