O‘zbekistonda jinsiy noaniqlik bilan tug‘ilganlar taqdiri qanday kechadi? Mutaxassis bilan suhbat

Yaqinda Vazirlar Mahkamasining jinsini o‘zgartirgan fuqarolar ism-familiyasini ham o‘zgartirishi mumkinligi haqidagi qarori ko‘plab muhokamalarga sabab bo‘ldi. Jamoatchilik buni jiddiy qabul qildi va ijtimoiy tarmoqlarda “jinsini o‘zgartirishga ruxsat berildi...”, “endi kim jinsini o‘zgartirsa, u familiya, ism va ota ismini ham o‘zgartirishi mumkin...” mazmunidagi turlicha talqinlar urchidi. Shundan so‘ng, Adliya vazirligi holatga oydinlik kiritib, qarorga tushuntirish berdi.

Qayd etilishicha, qonunchilikka muvofiq bolaning tug‘ilishini qayd etish vaqtida uning jinsiga oid ma’lumotlar tibbiyot muassasasi tomonidan beriladigan tibbiy guvohnoma asosida yoziladi. Biroq har yili o‘rtacha 5-6 nafar bola jinsi noaniq holatda tug‘ilishi uchrab turadi, bunda dastlabki tekshiruvlar bolaning jinsini “o‘g‘il” yoki “qiz” deb ko‘rsatsa-da, keyinchalik bola 5-10 yosh, ayrim holatlarda esa 10-16 yoshdan oshganda bolaning jinsi “o‘g‘il” emas, “qiz” ekani yoki aksincha “qiz” emas, “o‘g‘il” ekani aniqlanmoqda. Vazirlar Mahkamasi qarorida esa aynan shunday holatlar nazarda tutilgani ta’kidlandi.

QALAMPIR.UZ Respublika ixtisoslashtirilgan pediatriya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining Bolalar urologiyasi bo‘limi mudiri Alisher Sultonovdan jinsiy noaniqlik nima ekani, O‘zbekistondagi vaziyat qanday ekani va yana bir qancha savollarga javob oldi.

Iqbol Ergashova, muxbir: — Tug‘ma jinsiy noaniqlik nima? Jinsiy a’zolarning shaklan boshqa, ichki tuzilishi boshqacha bo‘lishi holatlari haqida ma’lumot bersangiz.

Alisher Sultonov, bolalar urologi: — Jinsiy rivojlanishning buzilishi (DSD) – bu jinsiy a’zolar (gonadlar, ichki va tashqi jinsiy a’zolar) rivojlanishi odatdagi erkak yoki ayol turiga mos kelmaydigan tug‘ma patologiyalar guruhidir. Bu holatlar genetik, gormonal yoki embriologik kasalliklar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin va jinsiy a’zolarning atipik tuzilishi, balog‘atga kech yetishish va bepushtlik shaklida namoyon bo‘lishi mumkin.

Muxbir: — Jinsiy noaniqlik bilan tug‘ilgan bolalarda qanday urologik muolajalar ko‘zda tutiladi?

Shifokor: — Bu genetik testlar (karyotiplash, NGS), ultratovush va gormonal testlarni talab qiladi.

Birinchidan, siz genetik jinsni aniqlashingiz kerak (karyotip, masalan, 46, XY yoki 46, XX) mos kelmasligi mumkin:

• Gonadalik jins (moyak yoki tuxumdonlarning rivojlanishi);
• Fenotipik jins (tashqi jinsiy a’zolarning tuzilishi);
• Psixologik jins (odamning o‘zini o‘zi identifikatsiya qilishi).

Muxbir: — Qachon operatsion aralashuv tavsiya etiladi va bu qaror qanday klinik mezonlarga asoslanadi?

Shifokor: — Davolash jarrohlik tuzatish, gormonal terapiya va psixologik yordamni o‘z ichiga olishi mumkin. Bemorni optimal davolash uchun genetiklar, endokrinologlar, jarrohlar va psixologlarni o‘z ichiga olgan multidisipliner yondashuvni talab qiladi. Bola o‘z jinsini tushunishni boshlashdan oldin operatsiya qilish muhimdir.

Muxbir: — Dastlabki yillarda bola jinsi bo‘yicha noto‘g‘ri qarorlar qabul qilinsa, bu uning keyingi hayotiga qanday ta’sir qiladi?

Shifokor: — Bu depressiv va o‘z joniga qasd qilish holatlariga olib keladi.

Muxbir: — So‘nggi yillarda jinsiy noaniqlik tashxisi qo‘yilgan bolalar sonida oshish kuzatilmoqda, degan gaplar yuradi. Siz amaliyotda bunday holatlarga qanchalik tez-tez duch kelasiz?

Shifokor: — Bu yaxshilangan diagnostika va ma’lumotlarga oson ega bo‘lish bilan bog‘liq. Biz pediatriya markazimizda yiliga 2-3 ta holatni davolaymiz va operatsiya qilamiz.

Muxbir: — O‘zbekistonda shunday xastalik bilan tug‘ilgan bemorlar taqdiri qanday kechadi? Davolash, operatsiya yoki hujjat ishlarida muammolar kuzatilmaydimi?

Shifokor: — Afsuski, respublikamizda odamlar har doim ham o‘z vaqtida ta’lim olishmaydi, balki xijolat bo‘lganidan yashirib qo‘yishadi. Odamlar faqat 16-18 yoshda murojaat qiladigan holatlar mavjud. Muvaffaqiyatli operatsiyalardan so‘ng bemorning tug‘ilganlik haqidagi guvohnomasi o‘zgaradi. G‘iybat va oilaga psixologik ta’sir qilmaslik uchun yashash joyini o‘zgartirishni taklif qilamiz.

Bu xastalik xalqaro tasnif bo‘yicha - Noaniq jins va psevdohermafroditizm (Q56). Bundan tashqari, psevdohermafroditizm:

• adrenokortikal buzilishi bo‘lgan ayol (E25.-)
• androgen qarshilikka ega erkak (E34.5)
• belgilangan xromosoma anomaliyalari bilan (Q96-Q99)

Agar davolanishni erta boshlasangiz, asoratlarni oldini olish mumkin. Shuning uchun oilada shunday muammolar bo‘lsa, o‘z vaqtida murojaat qilishingizni so‘rayman.