Иккинчи жаҳон урушида ҳайвонлар: технологияга муқобил куч

Иккинчи жаҳон уруши инсон чидамлилиги, инновация ва зукколик чегараларини синовдан ўтказган глобал можаро эди. Миллионлаб аскарлар, тинч аҳоли ва ҳарбий техника иштирок этганига қўшимча равишда, уруш давомида турли хил ҳайвонлар ҳам муҳим роль ўйнади. Ит ва отдан тортиб каптар ва ҳатто шимол буғусигача бўлган ҳайвонлар турли мақсадларда қўлланилиб, кўпинча жанг ва ҳарбий кампаниялар натижасига чуқур таъсир кўрсатди. Иккинчи жаҳон уруши даврида ҳайвонлардан фойдаланиш нафақат уларнинг мослашувчанлиги ва инсон тарихидаги аҳамиятини намоён этди, балки замонавий технологиялар етарли бўлмаган жанг майдонларида ҳам уларнинг асосий роль ўйнаганини кўрсатди.

Итлар: жанг майдонидаги энг яқин дўст

Итлар Иккинчи жаҳон уруши даврида турли мақсадларда энг кўп фойдаланилган ҳайвонлар эди. Германия овчаркаси, Доберман ва Колли каби турли зотдаги итлар бир неча вазифалар учун тайёрланиб, урушнинг турли босқичларида бебаҳо ёрдамчи сифатида хизмат қилди. Уларнинг асосий вазифаларидан бири хабарчи сифатида ҳаракат қилиш эди, яъни хавфли ва нотекис ҳудудларда муҳим маълумотларни етказиш. Инсонлардан фарқли равишда, итлар жанг майдонини тезроқ босиб ўтиб, душман кузатувчилари кўзини шамғалат қилиш қобилиятига эга эди, бу эса уларни урушнинг қизғин паллаларида ишончли ёрдамчига айлантирди. Хабарчи итларнинг ҳиссаси, айниқса, радио жиҳозлари ишламай қолганда ёки бузилганда, бўлинмалар ўртасида алоқа ўрнатишда жуда катта аҳамиятга эга эди ва кўплаб ҳаётларни сақлаб қолди.

Алоқадан ташқари, итлар қўриқчи ва патруль вазифаларида ҳам хизмат қилиб, аскарларга душман ҳаракатларини аниқлаш ёки ҳарбий объектларни қўриқлашда ёрдам берди. Улар ўзларидаги ўткир ҳид билиш қобилияти ва сезгир инстинктларга таяниб, беркинган душманларни топиш ёки яширин киришга уринишларни олдиндан сезиб, аскарларни огоҳлантиришга эришган. Махсус тайёрланган қидирув-қутқарув итлари ҳам бўлиб, улар вайроналар остида ёки зич ўрмонлар ичида қолиб кетган ярадор аскарларни қидириб топишган. Ушбу қутқарув итлари тиббиёт ходимларига катта ёрдам бериб, ярадор аскарлар орасида омон қолиш кўрсаткичларини оширишга хизмат қилган. Мина қидирувчи итлар ҳам катта аҳамиятга эга бўлиб, улар аскарлар хавфли ҳудудларга қадам қўймасдан олдин, ер остидаги мина ва портловчи моддаларни аниқлаган. Бу вазифа, айниқса, чекинаётган кучлар ўрнатиб кетган миналарни топиш жараёнларида муҳим аҳамиятга эга эди.

От ва хачирлар: логистиканинг таянчи

Уруш механизациялаштирилган бўлишига қарамай, айниқса замонавий техникалар самарасиз бўлган ҳудудларда, от ва хачирлар асосий ёрдамчи ҳисобланарди. Тоғли ҳудудлар, зич ўрмонлар ва ҳатто қорли жойларда юк машиналари ёки танклар самарали ҳаракат қила олмаган пайтда юк ташувчи бу ҳайвонлар ўқ-дори, озиқ-овқат, қурол-яроғ ва тиббий жиҳозларни олдинги чизиққа етказиш учун ишлатилган. Айниқса, Алп тоғлари, Бирма ўрмонлари ва Совет Иттифоқининг тоғли ҳудудларида уларнинг хизмати алоҳида эътиборга лойиқ эди.

Иккинчи жаҳон уруши даврида дунёнинг кўплаб армияларида отлиқ аскарлар ҳам хизмат қилган. Айниқса, урушнинг дастлабки босқичларида, моторли транспорт воситалари етарли бўлмаган пайтда, отлиқ қўшинлар разведка ва тезкор ҳаракатланиш имконини берарди. Кўплаб қишлоқ ва кам ривожланган ҳудудларда отлар таъминот йўлларини сақлаш учун жуда зарур эди. Танк ва бошқа транспорт воситалари қўлланила бошлаганидан кейин ҳам, механизациялаштирилган армия кира олмайдиган ҳудудларда отлар жуда муҳим ҳисобланарди.

Каптарлар: алоқанинг қанотли жангчилари

Урушда почта каптарларидан фойдаланиш асрлар давомида мавжуд эди, бироқ Иккинчи жаҳон уруши даврида улар алоҳида аҳамият касб этди. Анъанавий алоқа воситалари, масалан, радио ёки телефон линиялари душман ҳужуми ёки географик тўсиқлар сабабли ишдан чиққан вазиятларда, каптарлар оддий, аммо самарали ечим эди. Бу қушлар кичик капсулаларда муҳим хабарларни катта масофаларга олиб ўтиш учун тайёрланган бўлиб, кўпинча душман чизиғи ортида учиб ўтарди.

Почта каптарлари иштирок этган энг машҳур операциялардан бири Британия разведкаси томонидан амалга оширилган “Колумба операцияси” эди. Унда босиб олинган ҳудудлардаги маҳаллий қаршилик кучлари ва тинч аҳоли каптарлар оёғига бириктирилган кичик контейнерларга разведка маълумотларини жойлаштирган. Кейин каптарлар яна Британияга учиб, немис қўшинлари ҳаракати, қаршилик ҳаракатлари ва ҳарбий объектлар ҳақида муҳим маълумотларни олиб келган.

Фил, шимол буғуси ва туялар: минтақавий хусусият ва куч

Баъзи минтақаларда анъанавий бўлмаган ҳайвонлар ҳам Иккинчи жаҳон урушида муҳим роль ўйнади. Масалан, Бирма ўрмонларида иттифоқчи ва аксилиттифоқ кучлари филлардан фойдаланган. Филлар зич ўрмонлардан ўтиб, оғир артиллерия, таъминот ва қурилиш материалларини ташиш учун ишлатилди. Уларнинг катта юк ташиш ва қийин ерларни босиб ўтиш қобилияти Бирма кампаниясининг оғир шароитларида беқиёс ёрдам кўрсатди.

Совет Иттифоқи ва Финляндиянинг Арктика ҳудудларида шимол буғулари қорли жойларда таъминот ва аскарларни ташиш учун ишлатилган. Айниқса, фин қўшинлари экстремал совуқда тез ҳаракатланиш қобилиятига эга бўлган бу ҳайвонларга қаттиқ суянган. Шу билан бирга, Шимолий Африка саҳроларида инглиз ва немис кучлари томонидан туялар ишлатилиб, қаттиқ ва қуруқ иқлимда таъминотни олиб ўтишда муҳим вазифа бажарган.

Ёқилғи ва сув танқис бўлган ҳудудда саҳрога мослашган туялар Шимолий Африка кампаниясида ҳал қилувчи аҳамият касб этди.

Мушуклар: ҳам руҳий, ҳам гигиеник ёрдамчилар

Ит, от, каптар ва шу каби ҳайвонлар кўзга кўринган роль ўйнаган бўлса, бошқа ҳайвонлар ҳам катта бўлмаса-да, муҳим вазифаларни бажарган. Мушуклардан асосан кема ва казармаларда кемирувчиларга қарши курашда фойдаланилган. Ушбу ёқимтой жониворлар озиқ-овқат захираларини сақлаш ва аскарларнинг соғлиғини ҳимоя қилишда муҳим аҳамиятга эга бўлиб, уларга руҳий кўмак ҳам берган.

Урушдаги ҳайвонларнинг ҳиссаси

Иккинчи жаҳон уруши даврида ҳайвонлардан фойдаланиш уларнинг амалий қийматини ва инқироз даврида инсон ва ҳайвонлар ўртасидаги чуқур боғлиқликни намоён этди. Душман чизиғи ортига хабар олиб ўтиш, мураккаб ҳудудларда юк ташиш ёки аскарларга руҳий ёрдам кўрсатиш каби вазифалар билан ҳайвонлар ҳарбий операцияларнинг муваффақиятида ҳал қилувчи роль ўйнади. Кўп ҳолларда ҳайвонлар технология бажара олмаган ишларни уддалади, бу эса энг механизациялашган урушда ҳам ҳайвонларнинг ўрнини алмаштириб бўлмаслигини кўрсатди.