Трамп Путинга “ультиматум” қўйди

АҚШ Президенти Дональд Трамп икки кун давомида Россия ва Владимир Путин манзилига илгари кузатилмаган руҳдаги жиддий сигналлар юборди. Босқинни тўхтатиш учун берилган 50 кунлик муҳлат ва Украинани қурол билан таминлаш ҳақидаги баёнотлардан кейин Трамп ва Путин ўртасидаги юмшоқ алоқаларнинг келажаги сўроқ остида қолди. АҚШ Президенти ҳар сафар Путин билан телефонда гаплашгандан сўнг, бу суҳбат ажойиб ўтганини такидлашидан кўп ўтмай Россия ҳар сафар Украинани ўққа тутганини айтди. Аммо Трамп шундай бўлишига қарамай, Путин уни шунча пайт алдаб келганини тан олмади. У Россия етакчиси Буш ва Обамани алдагани, бироқ уни лақиллатолмаслигини даво қилмоқда. 50 кунлик қатий белгиланган муддатда Россия босқинни тўхтатмаса, у ва унинг ҳамкорларига нисбатан 100 фоизлик бож таҳдиди ва Украинани жанг майдонида қўллаб-қувватлаш. Бу айни дамда Россия, Украина ва АҚШ учбурчагидаги ўйин қоидаларини тубдан ўзгартириб юборди. Шунга қарамай, 50 кун жуда узоқ муддат экани расмий доираларда танқидга учради. Трамп эса нима бўлишидан қатий назар Москва билан жиддий зиддиятга боришдан тийилмоқда.

Путиндан юз ўгиришдаги қадам

Дастлаб, 13 июль куни Дональд Трамп Мэриленд штатидаги Эндрюс қўшма базасида  Қўшма Штатлар Патриот ҳаво мудофаа тизимларини Украинага топширишини маълум қилди. Трамп шу куни Украина мазкур мудофаа қуролидан қанча миқдорда олишига аниқлик киритмаганди. Трамп бу қуроллар Украинага текинга берилмаслигини ҳам қўшимча қилишни унутмади. Унга кўра, харажатларни европалик ҳамкорлар қоплайди, АҚШ учун эса бу шунчаки бизнес бўлади. Трампнинг бу эълонидан бир кун ўтиб, 14 июль санаси воқеликларга бой бўлди. АҚШ Президентининг Украина бўйича махсус вакили Кит Келлогг Киевга етиб борди. Музокараларда бир нечта мавзулар, жумладан, қурол-яроғ етказиб бериш ва икки давлат ўртасидаги ҳамкорлик масалалари муҳокама қилингани айтилди. Шунингдек, Андрей Ермак ушбу суҳбат учун жуда кўп мавзулар борлигини айтиб, АҚШ билан муносабатлардаги кескин бурилишларга шама қилгандек бўлди.

Шу куни Оқ уйда сўнгги кунларда жуда кўпчилик томонидан кутилаётган баёнотлар янгради. Дональд Трамп Оқ уйда НАТО Бош котиби Марк Рютте билан учрашувда агар яқин 50 кун ичида Украинада тинчлик ўрнатиш бўйича келишувга эришилмаса, АҚШ Россиянинг савдо ҳамкорларига 100 фоизлик иккиламчи божлар жорий этишини маълум қилди. Трамп ушбу учрашувдаги суҳбатда 6-7 ойдан буён ичида йиғилиб қолган дардларини тўкиб сочди. У “Путиндан ҳафсаласи пир бўлгани”, аслида бир неча ой олдин келишувга эришишга умид қилганини айтди. Шунингдек Трамп жуда кўп муҳокамаларга сабаб бўлаётган яна бир мисолни айтиб ўтди. Унга кўра, у Путин билан гаплашгандан сўнг, уйга келиб, хотини Меланяга “биласанми, мен Владимир билан гаплашдим. Бу ажойиб суҳбат бўлди”, дейди, Меланя эса бунга жавобан, “жиддий айтяпсанми? Ахир улар Украинада яна шаҳарни ўққа тутишди”, дейди.

“Мен ҳар сафар уйга бориб, аёлимга Владимидир билан гаплашганим ва бу суҳбат жуда ажойиб ўтганини айтаман. У эса жиддий айтяпсанми, Украинада шаҳарлар яна ўққа тутилдику, дейди”, деб ҳасрат қилди Трамп.

Бундан ташқари, Трамп Украинага етказиб бериладиган Patriot ҳаво мудофаа тизимларинининг тахминий сонини ҳам очиқлади. Унга кўра, ҳозирда бир мамлакатда 17 дона Patriot бор ва бу тизим айни дамда уларга керак эмас. Улар Украинага ўтказилади. Шунингдек, Patriot ҳақидаги битимида ушбу тизимларга эга бўлган яна бир қанча давлатлар ҳам иштирок этади. Президентнинг қайд этишича, бу иш АҚШнинг НАТОдаги доимий вакили Меттью Уитакер томонидан мувофиқлаштирилади. Шундай қилиб, Трамп миллиардлаб долларлик ҳарбий қуроллар НАТО томонидан тезда тўланиши ва Украинадаги жанг майдонига юборилишини тасдиқлади. Ой уй раҳбари АҚШ ва Европа Иттифоқи Украинага қурол етказиб бериш бўйича келишувга эришилгани, харажатлар эса Европа томонидан қопланишини айтиб ўз электоратини хотиржам қилишга ҳаракат қилди.

Рюттенинг манипуляцияси

Дональд Трампнинг кескин баёнотлари НАТО Бош котиби Марк Рюттенинг олдида айтилди. Бу эса альянс раҳбарига уни қўлдан келганча манипуляция қилиш ва Путинга қарши риторикасини янада қаттиқлаштириш учун яхши имконият эди. Рютте эса иложи борича бундан фойдаланишга уринди. НАТО Бош котиби Истанбулдаги музокаралар ҳақида сўз очиб, Россия бу форматга нисбатан жуда беэътибор ёндашганини такидлади. Марк Рютте руслар музокараларга дипломат эмас, балки қандайдир тарихчини юборганини айтиб, ўша музокараларда Россия делегациясига раҳбарлик қилган Мединскийни “тарих ўқитувчиси” деб атади.

“Путин музокараларга жиддий одамларни юбормади. Мен украиналикларга Истанбулга жиддий делегация юбориш учун қандай қилиб биргаликда босим ўтказганимизни эслайман. Ва улар буни қилишди. Аммо руслар 1250 йилдан бошлаб Россия Федерацияси тарихини тушунтира бошлаган қандайдир тарихчи билан келишди”, деди Рютте.

Рютте бу билан чекланмади. У Зеленскийнинг Оқ уйга қилган ўша машҳур ташрифида АҚШ вице-президенти Жеймс Дэвид Вэнснинг Трампни қандай ўз йўриғига солганини жуда чуқур ўрганган кўринади.

“Агар мен Путиннинг ўрнида бўлганимда ва сиз келаси 50 кун давомида нима режалаштираётганингизни эшитганимда, Украина билан гаплашишга арзийдими, деб яхшилаб ўйлаган бўлардим”, деди Рютте

Трамп эҳтиёткорликни йўқотишни хоҳламаяпти

АҚШ Президентининг бу баёнотлари Қўшма Штатлар ва Россия ўртасида ўтган ойлар давомида аста-секин тикланишни бошлаган алоқалар бутунлай тўхташини англатмайди. Чунки Дональд Трамп Путинни танқид қилган ҳар қандай жумласида барибир қандайдир эҳтиёткорона ҳаракат қилди. Босқинни тўхтатиш учун берилган муҳлат ҳам аслида жуда узоқ. Умуман олганда, Трамп бироз юмшоқроқ оҳангни танлади. У Путинни “қотил” дейишдан бош тортди, музокаралар олиб боришга чақирди, лекин Путинни Украинадаги урушни давом эттираётгани ва шаҳарларни бомбардимон қилгани учун танқид қилди. Трамп Patriot'дан бошқа қуролларни етказиб беришга ваъда бермади, аммо Америка ОАВлари АҚШнинг НАТО аъзоларига Украинага бериладиган қисқа масофали ракеталар, гаубицалар ва ўрта масофага мўлжалланган ҳаво-ҳаво типидаги ракеталарни сотиши мумкинлигини ёзмоқда. АҚШ Президентининг ўзи эса бу борада сукут сақламоқда. Унинг мақсади ҳали ҳам ўзгармаган. Трамп Путинни қанча керак бўлса, шунча кутадиган кўринади.

Агар Украина юборилган қуроллар туфайли ўз позициясини мустаҳкамласа, бу Россия Федерациясининг иштаҳасини ўлдириши, унинг истаклар доирасини қисқартириши мумкин. Аммо руслар бундай деб ҳисобламаяпти. Масалан, Россия Давлат думасининг халқаро ишлар бўйича қўмитаси раҳбари Леонид Слуцкий Трампнинг баёнотини шунчаки манёвр деб атади. У агар Трамп ҳақиқатан ҳам Украинани тартибга солишни истаса, у Зеленскийга муштини кўрсатиши ва Россияга қарши иккинчи даражали санкцияларни ваъда қилмаслиги кераклигини айтди. Федерация Кенгаши раиси ўринбосари Константин Косачев эса 50 кун ичида жанг майдонида ҳам, АҚШ ва НАТОнинг кайфиятида ҳам ўзгариш бўлиши мумкинлигини айтди. Бу билан у кўп эҳтимол 50 кун ичида Россиянинг ҳужумлари Украинадаги вазиятни ўзгартириши мумкинлигига ишора қилган бўлиши мумкин. Шунинг учун Путинга берилган 50 кунлик муддат эса аслида Украинадаги қирғинни кучайтириш ва вайроналар сонини ошириш учун тақдим қилингандек кўринмоқда. Айнан шу сабабдан ҳам Европа Иттифоқининг Бош дипломати Кая Каллас АҚШ Президенти Россия етакчиси Владимир Путинга жуда узоқ муҳлат берганидан хавотирда.

Путин тўхтамаслигини маълум қилган

Шу ўринда Украинага босқинни тўхтатиш атрофида кетаётган жараёнлардаги мазкур бурилишлар қачон ва қайси воқеадан сўнг юз берганига яна тўхталиб ўтиш жоиз. Бу Трамп ва Путиннинг сўнгги телефон суҳбати экани кўпчиликка маълум. Салкам икки ҳафтадан буён ушбу суҳбат тафсилотлари ва ундан кейин ўзгарган қарашлар ва ҳаракатлар режаси ҳақида гапирилмоқда. Аммо яқиндагина “Axios” портали томонидан эълон қилинган яна бир тафсилот эътиборни тортди. Бу Владимир Путин Дональд Трампга Россия яқин икки ой ичида Украинадаги ҳужумларини кучайтиришини маълум қилгани ҳақида хабардир. Нашрнинг ёзишича, Путин АҚШ Президентига “келгуси 60 кун ичида Россия муҳим мавқега эга бўлган Украина вилоятларини тўлиқ босиб олиш учун янги ҳаракатларни амалга оширишини айтган. Манбаларга кўра, Трампнинг ўзи суҳбатнинг шундай тафсилотларини Франция Президенти Эммануэль Макронга етказган. Кремль ва Оқ уй етакчилари ўртасидаги кескинлик айнан шунда сўнг бузилгани айтилмоқда.

Аммо Трамп Россиялик мавқедоши билан орани очиқ қилмоқчи эмас. АҚШ Президенти BBC га берган интервьюсида Россия раҳбарининг хатти-ҳаракатларидан кўнгли қолганига қарамай, у билан алоқаларни бутунлай узишга ҳали тайёр эмаслигини маълум қилди.

“Путиннинг ҳаракатлари туфайли ундан ҳафсалам пир бўлди, лекин бу ҳаммаси тугаганини англатмайди. Путин билан тўрт марта гаплашдим ва биз келишдик деб ўйладим. Аммо кейин, Россия Киевдаги туғруқхонани ёки шунга ўхшаш бирор жойни бомбардимон қилганини кўраман. Кейин ўзимга “Лаънати, бу нимаси?”, деб айтаман”, деди Трамп.

Шунингдек, АҚШ Президентидан, у Путинга қанчалик ишониши ҳақида сўрашганида, Дональд Трамп “ростини айтсам, мен деярли ҳеч кимга ишонмайман”, дея жавоб берди.