Зеленский кетишидан олдин “бир иш қилиб кетмоқчи”, АҚШ барча генералларини бир жойга тўпламоқда, Густаво Петродан Трампга қарши “Кастроча” нутқ, Эрдўған 5 йиллик муаммони ҳал қилиб қайтди – Weekend

Зеленский ниҳоят қачон кетишини айтди. Россия босқини тугайди ва у кетади. Аммо Украинанинг амалдаги Президенти кетишдан олдин Москвани нишонга олиб кетмоқчи.

Трамп ҳузуридан қуроллар масаласида фақат Зеленский хушхабар билан чиққани йўқ. Эрдўғанда ҳам яхши янгиликлар бор.

АҚШ бутун дунёдаги барча юқори мартабали ҳарбийларини йиғмоқда. Бу хавотирли эмасиги айтилсада, Қўшма Штатлар айни дамда Венесуэла билан уруш ёқасида турганини унутмаслик лозим.

Колумбия Президенти Густаво Петро БМТ тарихида ўчмас из қолдирди. Унинг Ассамблеядаги нутқи ҳам Нью-Йоркда қилган намойишлари ҳам анча улуғвор кўриниш олди.

Ортда қолган ҳафта давомида дунёда рўй берган муҳим воқеа ҳодисалар тафсилоти билан QALAMPIR.UZ’нинг Weekend дастурида танишинг.

Эрдўған Трамп ҳузуридан қуруқ қайтмади

БМТ сессияси доирасида энг катта учрашув бу Трамп ва Эрдўған ўртасида кечган музокаралар бўлди. 25 сентябрь куни Дональд Трамп Оқ уйда Туркия Президенти Ражаб Тойиб Эрдўғанни қарши олди. Бу учрашув Вашингтон ва Анқара ўртасидан анча йиллардан буён йиғилиб қолган кўплаб тушунмовчиликларга чек қўйиши керак эди. АҚШ Туркияга сотишни истамаган илғор қирувчи самолётлар ва Туркия НАТО аъзоси бўлишига қарамай, Россиядан ҳаво мудофаа тизими сотиб олгани каби зиддиятли масалалар муҳокама марказида бўлганлик эҳтимоли юқори. Оқ уйдаги учрашув пайтида Трамп Эрдўғанни “жуда қаттиққўл ва ҳурмат қилинадиган одам” деб атади. Трамп Эрдўған у билан дўст бўлиб қолаётганини, аввалги президент Жо Байден даврида эса икки мамлакат орасидаги муносабатлар анча совуқ бўлганини ҳам эслади. Шунингдек, АҚШ етакчиси Туркияга F-35 сотиш бўйича келишувга оз қолганига ишора қилди. Чунки Трамп бу борада Туркияга қўйилган санкциялар “агар учрашув яхши ўтса, дарҳол” бекор қилинишини айтди. АҚШ Президенти икки соатлик учрашувдан сўнг журналистларга берган баёнотида суҳбат “жуда самарали” бўлганини айтди, бироқ батафсил тафсилотларни очиқлашдан тийилди ва бу борадаги барча маълумотлар яқин орада эълон қилинишини билдирди.

Кўплаб нашрлар Трамп учрашувда бошқа қудратли давлатларга қўяётган талаби сингари Эрдўғандан ҳам Россиядан нефть сотиб олишни тўхтатишни сўрагани ҳақида ёзди. Аммо кейинчалик Оқ уйда журналистлар билан учрашувда АҚШ раҳбари бу масала ҳақида гапиришни хоҳламагани, аммо агар у Эрдўғандан буни сўраса, Туркия Россиядан нефть сотиб олмаслигига ишонишини айтди. 

Бундан ташқари, музокараларнинг марказида турган масала, яъни F-35 қирувчи самолётларини харид қилиш учун Туркияга қўйилган санкцияларни ечиш масаласига ҳам алоҳида тўхталиб ўтилган. Танқидчилари томонидан тобора авторитар раҳбарлар сифатида кўрилаётган Трамп ва Эрдўған илгари мураккаб муносабатларга эга бўлган. Аммо Трампнинг қайта ҳокимиятга келишидан сўнг уларнинг манфаатлари Сурия масаласида мос тушмоқда – бу илгари икки давлат муносабатларидаги энг катта қарама-қаршилик манбаи эди. Энди эса АҚШ ва Туркия марказий ҳукуматни қўллаб-қувватламоқда.

Аслида эса Туркияга қирувчи самолётлар сотиш бўйича чекловлар 2020 йилда айнан Трампнинг ўзи томонидан жорий қилинганди. Бунга эса Туркиянинг Россиядан С-400 зенит ракетасини харид қилгани сабаб бўлган. Мазкур учрашувда эса мудофаа саноати масалалари, жумладан, F-35 лар, шунингдек, Туркия сотиб олишни истаётган 40 та F-16 самолёти, минтақавий урушлар, энергетика ва савдо масалалари муҳокама қилинган. НАТОдаги иккинчи йирик армияга эга Туркия Яқин Шарқ, Шарқий Ўртаер денгизи ва Қора денгизда – Россия ва Украина билан қўшни бўлган ҳудудларда кучайиб бораётган хавф-хатарларга қарши ҳаво қудратини оширишни мақсад қилмоқда.

Пентагон ўз генералларини бир жойга тўпламоқда

АҚШда йилнинг энг йирик сиёсий тадбири бўлиб ўтаётган бир пайтда Пентагон дунё бўйлаб тарқалиб кетган юзлаб америкалик генераллар ва адмиралларга зудлик билан АҚШга қайтишни буюрди. “The Washington Post” хабарига кўра, Пит Ҳегсет уларни Виржиниядаги АҚШ денгиз пиёдалари базасига чақирган. Қайд этилишича, бу ваҳимали нарса эмас ва АҚШ бу орқали бирор ҳарбий миссияга тайёрланмаяпти. Шунчаки турли узоқликлардаги ҳарбий лидерлар минглаб километрларни Ҳегсетнинг қисқа нутқини тинглаш учунгина босиб ўтади. Нутқ эса ҳарбий стандартлар ва “жанговар руҳ” ҳақида бўлиши кутилмоқда. Аммо бутун дунёнинг турли нуқталаридан келадиган юқори лавозимли зобитлар бу чақирувдан ҳайратга ва хавотирга тушгани ҳақида хабарлар тарқалди. Негаки, Виржиниядаги базага барча йирик лавозимдаги ҳарбийлар – бригада генерали ва контр-адмиралдан юқори унвонга эга бўлган командирлар, шунингдек, уларнинг катта маслаҳатчилари ҳам келиши кераклиги айтилди. Ҳозирда АҚШнинг ўзида ва ўнлаб давлатларда қарийб 800 нафар генерал ва адмираллар фаолият юритади. 

CNN хабарига кўра эса, йиғилишда Ҳегсет Мудофаа вазирлигини Уруш вазирлигига айлантириш, аскарлар учун янги стандартлар белгилаш ва янги қуролли кучларнинг қиёфасини намойиш қилиш режасини тушунтиради. Оқ уй вакили буни “куч намойиши” деб атаган. Учрашув “руҳлантирувчи митинг” тарзида ўтиши кутилмоқда. Унда жанговар руҳ, жанговар тайёргарлик, жисмоний вабошқа талаблар бўйича янги меъёрлар тақдим этилади. Пентагон вакилининг сўзларига кўра, бу “отларни отхонага ҳайдаб, уларни интизомга келтириш”га ўхшаш бўлади. Ҳегсет эса юлдузли эпаулет кийган зобитларни ўз сафида кўришни истайди, акс ҳолда уларнинг карьераси хавф остида қолиши мумкинлиги ҳақида огоҳлантирмоқчи ҳам. Юқорида айтилганидек, бу билан АҚШ ниманидир бошламоқчи эмасдек. Чунки Президент Дональд Трамп ва вице-президент Жей Ди Вэнс бу учрашувни оддий воқеа сифатида баҳолаб, зарурат бўлса, ўзлари ҳам қатнашишини билдирган.

Аммо деган жойи бор. Петагоннинг бу йиғилишида яхшигина хавотирлар мавжуд. Сабаби АҚШ ҳозир мутлақо тинч ташқи сиёсатга эга эмас. Трамп Венесуэла билан уруш ёқасида турибди. Шу кунгача АҚШ Венесуэлага тегишли бўлган бир нечта кема ва қайиқларни чўктириб юборди. Айрим манбалар эса эндиликда Қўшма Штатлар Венесуэланинг ўзига зарба беришни муҳокама қилаётгани ва ҳатто бу учун тайёргарлик бошлангани ҳақида бонг урмоқда. АҚШ бу ҳаракатларини Трампнинг гиёҳвандликка қарши курашиш кампаниясининг бир қисми сифатида изоҳлайди. Аммо АҚШ Венесуэлага қўллаётган сценарийсини ўтмишда қаерларда қўллагани бутун дунёга маълум. Энг ачнарлиси эса ўша давлатларда ниманидир йўқ қилиш учун кириб келадиган АҚШ аскарлари у ерда ўша нарсани топа олмагач, шунчаки узр сўраб кетишади, лекин ўз ортидан вайроналар, дод-фарёд, очлик, ташналик ва минглаб етим қолган болаларни қолдириб кетади.

БМТдаги тарихий нутқ

Ижтимоий тармоқларда БМТ Бош Ассамблеяси сессияларида турли тарихий нутқларга гувоҳ бўласиз. Ўтган ва жорий аср лидерлари ўзини бу минбарда ўз харизмасига мувофиқ тутган ҳолда умрбоқий кадрларнинг пайдо бўлишига сабабчи бўлган. Кимдир сўзлар, билан яна кимлардир турли ҳаракатлар билан. Бу йилги 80-сессияда ҳам шундай нутқлар қаторига қўшиладиган яна бир тарих яратилди. Майдон марказида Колумбия Президенти Густаво Петро. Ўзи сўнгги пайтларда Лотин Америкалик мотодор сиёсатчилар Трамп учун жиддий муаммога айланган. Николас Мадуро, Лула Да Силва ва Густаво Петро АҚШга Трамп келганидан буён Вашингтон билан уларнинг муносбатлари кескин таранглашиб кетди. АҚШ буларнинг базилари, хусусан Колумбия билан иттифоқчи ҳисобланади. Бироқ Трампда иттифоқчилик нима, стратегик шериклик нимани англатади, деган тушунчалар борлигига шубҳа қилсак арзийди. Негаки унда сиёсий қадриятнинг ўзи йўқ. Шу боис у ҳокимиятга келганидан бери АҚШнинг нафақат Колумбия билан, балки бошқа шундай даражадаги ҳамкорлари билан ҳам муносабатлари совуқлашди.

Петро эса 24 сентябрь куни БМТ Бош Ассамблеясининг 80-сессиясидаги нутқида ва Нью-Йоркда қилган кўча чиқишларида тарихга ўз номини михлаб кетди. У Ассаблеядаги нутқида АҚШ амалдорлари ва Президентига нисбатан Кариб ҳавзасида операция ўтказаётгани сабабли жиноий иш қўзғатиш зарулигини айтди. Барчага маълум, АҚШ бундай кампанияни сўнгги кунларга Венесуэла мулкларига нисбатан олиб бормоқда ва уларни дахшатли тарзда сувга ғарқ қиляпти. Густаво Петро шу боис Америка етакчисини Кариб денгизида сузаётган кемаларга зарба беришга буйруқ берганликда айблади. Унга кўра, ўша пайтда кемаларда “фақатгина камбағалликдан қочишни истаган ёшлар” бўлган. Ўз нутқини “мен бу ерда Президент сифатида сўнгги бор туришим” деб бошлаган Петро чиқишининг қолган қисмида Трампни “ёндирди”. У АҚШ раҳбари иқлим ўзгариши, геноцид ва дунёда қарор топган бошқа муаммолар ҳақида гапирмагани, фақат таҳдид ва одам ўлдириш билан қўрқитиш ҳақида нутқ сўзлаганини танқид қилди. Петро дунё фақат АҚШ ва Исроилдан иборат эмаслигини билдирди. 

Ҳа, АҚШга келиб, АҚШ Президентини шу тарзда қақшатқич танқид қилиш айнан Кариб ҳавзаси, Лотин Америкаси лидерларига хос ва баъзи араб лидерларини ҳисобга олмаганда, ҳар доим шундай бўлиб келган. 

Аммо Петро бу билан чеклаиб қолмади. У Нью-Йорк кўчаларида бир давлат Президенти сифатида Фаластинни қўллаб-қувватлаб, намойиш ўтказди. Бунисини ҳеч ким кутмаганди. Петро АҚШ визасидан маҳрум бўлишини билиб, шундай қилди. У АҚШдаги Фаластин тарафдорлари билан учрашиб, ўз она тилида нутқ сўзлади. У, шунингдек, АҚШ ҳарбийларини Трампнинг буйруғига бўйсунмасликка чақирди. Унинг шу сўзлари кейинчалик АҚШ Давлат департаменти учун Петронинг визасини бекор қилиш учун асос бўлди.

“Колумбия Президенти Густаво Петро Нью-Йорк кўчаларига чиқиб, америкалик аскарларни буйруқларга бўйсунмасликка ва зўравонликка ундашга чақирди. Биз Петронинг визасини унинг ўйламай қилинган ва низо қўзғатувчи ҳаракатлари муносабати билан бекор қиламиз”, дейилади баёнотда. 

Бунинг ортидан Густаво БМТ штаб-квартирасини Нью-Йоркдан кўчиришни таклиф қилди. У ўзининг бу баёнотида ҳатто жорий йилдаги сессия учун ҳам виза берилмаган Маҳмуд Аббосни мисол қилиб келтирди.

“Ассамблеяда қатнашаётган Президентлар тўлиқ иммунитетдан фойдаланади. Фаластин расмийларига кириш рухсат этилмагани ва менинг визам АҚШ ҳамда Исроил армиясини бутун инсониятга қарши жиноят бўлган геноцидни қўллаб-қувватламасликка чақирганим учун бекор қилингани АҚШ ҳукумати халқаро ҳуқуқ меъёрларига амал қилмаётганидан далолат беради. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг штаб-квартираси Нью-Йоркда қолмаслиги керак”, деб ёзди Петро.

Петро, шунингдек, унга виза эмас, балки фақат АҚШга қисқа муддатли сафарлар учун онлайн тарзда рухсат олиш тизими кераклигини, чунки у нафақат Колумбия, балки Европа фуқароси ҳам эканини билдирган.

Ҳа, БМТ штаб-квартираси АҚШда қолар экан, унда қатнашиш ва нутқ сўзлаш борасида ҳали-ҳануз адолат бўлмайди.

Зеленский кетишдан олдин Москвага зарба бермоқчи

“Telegraph” нашри Украина Президенти Владимир Зеленский Нью-Йоркда Дональд Трамп билан ёпиқ учрашувда Москвадаги нишонларни уриш имконини берувчи Tomahawk ракеталарини сўрагани ҳақида ёзди. Нашр маълумотларига кўра, Зеленский Оқ уй раҳбарига юқори технологияли қуроллар Россия Президенти Владимир Путинни тинчлик келишуви бўйича музокаралар столига ўтқазишга ёрдам беришини айтган. Бир неча манбаларга кўра, Украина раҳбарининг бу илтимосини Трамп ижобий қабул қилган. Учрашувдан кейин берган интервьюсида эса Зеленскийнинг ўзи ҳам Трамп узоқ масофали қанотли ракеталарни тақдим этиш ҳақидаги илтимосига хайрихоҳлик билан муносабатда бўлганини тасдиқлади. Аммо Tomahawk ракеталарининг Киевга берилиши амалга ошадими ёки йўқ, бу ҳали расман аниқ эмас. Борди-ю у берилса, Москва хавф остида қолиши аниқ. Чунки ушбу қанотли ракеталар 1250 дан 2500 километргача бўлган масофани босиб ўтади. Улар душманнинг чуқур орқа қисмига узоқ масофадан юқори аниқликда зарба бериш учун асосий восита ҳисобланади. Шу пайтгача АҚШ Россия билан уруш ёқасига келиб қолмаслик ва вазият издан чиқиб кетишини олдини олиш мақсадида бундай ракеталарни Украинага беришдан бош тортиб келди. 

Энди эса мазкур кучли восита Киевга берилиши кун тартибида турганининг ўзи ҳам юриш бошланганининг белгиси сифатида кўрилиши мумкин. Ғарб Украина уларни Россия агрессиясидан қутқариб турган қалқон эканини яхши англаб турибди. Боз устига, Tomahawk ҳақида гап-сўзлар бошланиши билан Лукашенко Путин номидан Зеленский билан гаплашмоқчи. Умуман олганда беларуслик Лукашенко Путин гаплаша олмайдиган ёки гаплашишни истамайдиганлар билан унинг ўрнига мулоқот қилиш воситасига айланган. 2 йил олдин Пригожин исёнини ҳам айнан у бостирганди. 

Украина Президенти Владимир Зеленский мамлакат Қуролли кучларига Исроил томонидан етказилган Patriot ҳаво ҳужумидан мудофаа тизими жойлаштирилганини маълум қилди. Зеленский шунингдек, матбуот анжуманида агар Россия Украинани электрсиз қолдиришга уринса, Киев Россия энергетика объектларига жавоб зарбалари бериши ҳақида огоҳлантирган. Унинг сўзларига кўра, “маданиятли давлатлар ҳеч қачон биринчи бўлиб ҳужум қилмайди ва тажовузкор бўлмайди, бироқ бу уларнинг кучсизлигини англатмайди”. 

Patriot – бу АҚШнинг Raytheon компанияси томонидан ишлаб чиқилган ўрта масофали зенит-ракета мажмуаси бўлиб, у самолётлар, қанотли ва баллистик ракеталарни уриб тушириш учун хизмат қилади. Комплекс таркибига бошқарув пункти, радар, йўналтириш станциялари ва учириш қурилмалари киради.

Зеленскийнинг президентликдан кетиш масаласига тўхталсак, у буни ўзи тасдиқлади ва давлат раҳбари постида қолиш унинг асосий мақсади эмаслигини таъкидлади. Украина Президенти Владимир Зеленский Россия билан уруш тугаганидан кейин президентлик лавозимини тарк этишга тайёрлигини ҳамда ўт очишни тўхтатиш режимига эришилса, Украинада сайловлар ўтказиш ташаббуси билан чиқишини билдирди. 

“Уруш тугагач, ўз ишингизни тугалланган деб ҳисоблайсизми?”, деган саволга Зеленский “менинг мақсадим – сайловда қатнашишни давом эттириш эмас, урушни тугатиш”, деб жавоб берди.  

Зеленский шу нуқтада Путинга яхшигина сигнал берди. У агар Россия урушни тугатмаса, унинг расмийлари “энг яқин бомба бошпанаси қаерда эканлигини билишлари керак”лигини айтди. Унинг бу гаплари Трампни Москвагача етиб борадиган қанотли ракеталарни беришга кўндирганидан далолат эди. Унинг таъкидлашича, Украина тинч аҳолини бомбаламайди. Бироқ, у Россия куч марказлари, жумладан, Кремль ҳам зарба зонасида бўлиши мумкинлигини очиқ ойдин айтди. 

“Улар бомба бошпаналари қаерда эканлигини билишлари керак. Агар улар урушни тўхтатмаса, бу барибир уларга керак бўлади. Биз Украинада ҳар куни жавоб беришимизни тушунишлари керак. Агар бизга ҳужум қилсалар, жавоб берамиз”, дейди Зеленский.