Украина Америка қуролларисиз омон қоладими?

north_east

Украина АҚШ ёрдамисиз бир неча ойгина чидаши мумкин – WSJ

north_east

Украинага босқиннинг 3 йиллиги

АҚШнинг Украинага уч йиллик кенг кўламли уруш давомида давом этган ҳарбий ёрдами тўхташи мумкин. Ҳеч бўлмаганда, АҚШ Президенти Дональд Трамп бу вариантни истисно этмайди ва Киевга мудофаа ёрдамининг юки Европа елкасига тушиши керак, деб ҳисоблайди. Бу Украина учун нимани англатади?

Украина Қуролли кучларига Америка қуролларини етказиб бериш собиқ президент Жо Байден даврида имзоланган шартномалар асосида давом этмоқда. Режага кўра, бу етказиб беришлар 2025 йилнинг охиригача давом этиши керак. Тўғри, бу Оқ уйнинг янги раҳбарининг сўзсиз розилиги билан уларни тўсатдан узиб қўйиши мумкин бўлган “кутилмаган ҳолатлар”ни истисно қилмайди.

Аммо, Украина расмийларига кўра, фронтдаги қуролларнинг қарийб 40 фоизи аллақачон Украинада ишлаб чиқарилган. Қолганлари ҳамон Европа ва Америка ҳамкорларидан етказиб берилади.

Биргина ўтган йилнинг ўзида Украина ҳарбий-саноат комплекси 9 миллиард долларлик маҳсулот ишлаб чиқарган. Шу билан бирга, Украинанинг Стратегик саноат вазири Герман Сметаниннинг ҳисоб-китобларига кўра, ҳарбий-саноат мажмуасининг салоҳияти икки баробар юқори.

“Украина корхоналари ўтган йили икки баробар кўп, тахминан 20 миллиард долларлик мудофаа маҳсулотларини ишлаб чиқаришга қодир эди”, деди у.

Ҳозирда Киевнинг асосий саъй-ҳаракатлари Трамп Киевга ёрдамни тўхтатса, бу фронтдаги муваффақиятсизликка сабаб бўлиб қолмаслиги учун Америка қуролларининг кўп қисмини ўзи ишлаб чиқариши ва Европа Иттифоқи мамлакатлари кўмаги билан алмаштиришга қаратилган.

Украина Мудофаа вазирлигидаги юқори мартабали мулозимининг тушунтиришича, Киев аслида бир неча турдаги қуроллар бўйича АҚШга жиддий қарам.

Масалан, бу асосий йўқ қилиш воситалари ва фронтдаги “сарфланадиган материаллар” – разведка қилувчи ҳамда зарба берувчи FPV дронларига тааллуқли эмас. Уларнинг катта қисми Украина хусусий ва давлат компаниялари томонидан тўпланган.

Бундан ташқари, сўнгги олти ой ичида украиналиклар мамлакатда биринчи навбатда Хитой ва АҚШдан етказиб бериладиган барча асосий компонентларни ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштириш устида ишламоқда.

Қайд этилишича, бу иш деярли якунланди – Украинада ишлаб чиқарилган дронларнинг 95 фоизи бутловчи қисмлардан йиғилган.

Украинанинг йирик хусусий мудофаа компанияларидан бири бўлган Ukrainian Armor раҳбари Владислав Бельбаснинг сўзларига кўра, FPV (First Person View) дронларидан ташқари, ҳарбий-саноат мажмуаси зирҳли транспорт воситалари, миномётлар, артиллерия тизимларига бўлган эҳтиёжларини ҳам тўлиқ қоплайди, шунингдек, ўқ-дориларга бўлган эҳтиёжни қисман таъминлайди.

“Биз ўз ўқ-дори ишлаб чиқаришни фаол ривожлантирмоқдамиз. Ғарбдаги барча шерикларимиздан кўра кўпроқ совет калибрли ўқ-дориларни ишлаб чиқарамиз”, деган Бельбас.

Украина ҳукумати Европа қурол ишлаб чиқарувчилари билан қўшма корхоналар яратиш устида ҳам фаол ишламоқда. Ҳар хил турдаги қуролларни – зирҳли транспорт воситаларидан тортиб ракеталарни биргаликда ишлаб чиқариш билан шуғулланадиган ўнга яқин ана шундай корхоналар аллақачон ишламоқда. Расмий Киев Украинага берилган Америка F-16 қирувчиларига хизмат кўрсатиш ҳам муаммо бўлмаслиги кераклигини таъкидлаган.

“Европада бу борада ихтисослашган битта компания бор, шунинг учун АҚШ ёрдами алмаштирилиши мумкин”, деган украиналик расмий. 

Худди шу нарса Starlink сунъий йўлдош алоқаларига ҳам тегишли. Компаниянинг ўзи ва унинг эгаси Илон Маск Украина ҳарбийларини ушбу технологиядан маҳрум қилишни режалаштирмаётганини таъкидласа ҳам, Украинада бу содир бўлган тақдирда бир нечта захира вариантлари мавжуд. Улардан бири Starlink ишламайдиган Курск вилоятида синовдан ўтказилди. 

Бироқ, Украина расмийсига кўра, ҳаво ҳужумидан мудофаа тизимлари ва улар учун ракеталар бўйича Қўшма Штатларга қарамлик долзарблигича қолмоқда.

Гап биринчи навбатда баллистик ва аэробаллистик нишонларни уриб тушира оладиган Patriot ҳаво мудофаа тизими ҳақида бормоқда.

“Биз алмаштириш устида ишлаяпмиз. Аммо дунёда ҳаво ҳужумидан мудофаа тизимларини ишлаб чиқарадиган атиги бешта давлат мавжуд. Шунинг учун америкаликларни алмаштириш анча қийин бўлади”, дея таъкидлаган BBC манбаси.

Владимир Зеленский Украина Американинг Patriot зенит-ракета мажмуасининг ўзига хос аналогини ишлаб чиқаётганини айтди. Манбаларга кўра, бу ишланма ҳали тўлиқ эмас, лекин бу борадаги ишлар “фаол давом этмоқда”.

Шу билан бирга, украиналик ишлаб чиқувчилар душман ҳаво нишонларини уриб туширишнинг бошқа ечимларини топишга ҳаракат қилмоқда, бу уларга Ғарбий ҳаво ҳужумидан мудофаа ракеталарини тежаш имконини беради.

Киевнинг америкалик қурол ишлаб чиқарувчиларга яна бир жиддий қарамлиги бор. Гап бир нечта ракета тизимлари, биринчи навбатда HIMARS ва улар учун ўқ-дорилар ҳақида кетмоқда.

2022 йилнинг ёзида ушбу MLRS фронтда жуда самарали эканини исботлади. Гарчи кейинги йилларда улардан фойдаланиш таъсири Россиянинг электрон урушига самарали қарши кураш туфайли бироз пасайган бўлса-да, бу Америка GMLRS ракеталарининг аниқлигига бевосита таъсир кўрсатди.

Бироқ, HIMARS ҳали ҳам Украина ҳарбийларининг қўлида даҳшатли қурол бўлиб қолмоқда.

GMLRS бошқариладиган ракеталари 2022 йилнинг ёзида Украина Қуролли кучлари учун энг муҳим йўқ қилиш воситасига айланди. Кейин Украина армияси Россия ўқ-дори омборларига зарба бериб, улардан фойдаланиш тактикасини ишлаб чиқди.

Ушбу тактика шунчалик самарали эдики, у россияликларни фронтдаги бўлинмаларни етказиб бериш тизимини ўзгартиришга мажбур қилди.

90 километргача учиш масофасига эга бу ракеталар икки турдаги жанговар каллаклар – юқори портловчи парчаланиш ёки кластер ҳамда икки турдаги – йўлдош ва инерцал бошқарув тизимлари билан жиҳозланган.

Ракетанинг юқори аниқлиги ва жанговар каллак кучи унинг жойлашиш тезлиги билан тўлдирилади – ғилдиракли HIMARS ишга тушириш мосламаси ёки кузатилган MLRS разведка маълумотлари олинганидан сўнг қисқа вақт ичида зарбалар бериш имконини беради.

Ушбу ишга тушириш мосламалари 300 километргача бўлган ATACMS ракеталари учун ишлатилади.

Гарчи Россия қўшинлари GMLRS'га қарши курашиш усулларини ишлаб чиққан бўлса-да, улар электрон уруш тизимлари билан курашади, сунъий йўлдош навигациясига таъсир қилади ёки уларни зенит ракеталари билан уриб туширади, зарбадан тўлиқ ҳимояланиш имкони йўқ.

Муаммо шундаки, GMLRS, қобиқлардан фарқли ўлароқ, фақат АҚШда Lockheed Martin заводларида ишлаб чиқарилади. Ишлаб чиқаришни кенгайтириш қийин вазифа, чунки ракетада кўплаб юқори технологияли қисмлар мавжуд.

Бундан ташқари, ушбу ракеталарнинг Украинада кўрсатган юқори самарадорлиги бутун дунё бўйлаб уларга бўлган талабни оширди. Бу ракеталарни алмаштирадиган ҳеч нарса йўқ. На миқдор, на сифат жиҳатидан.