Путин ва Зеленский ярашадими?

2022 йилнинг февраль ойида бошланган Россия-Украина уруши бугунга келиб жаҳон сиёсатининг энг оғриқли ва кўп қиррали мавзуларидан бирига айланди. Узоқ давом этган тўқнашувлар, қурбонлар ва халқаро санкциялар фонида, 2025 йил 15 май санаси – музокараларнинг янги даври бошланиши мумкин бўлган кун сифатида тарихга кириши мумкин.

Хўш, музокаралар ташаббуси – кимдан чиққан? Украинанинг стратегияси – муросами ёки халқаро босимга жавобми? Музокараларни ҳеч қандай шартсиз бошлаш таклифи қанчалик реал? Ёки бу ҳам дипломатик ўйинми? Келинг, шу саволларга бугун жавоб қидирамиз.

11 майга ўтар кечаси Россия Президенти Владимир Путин Украина билан тўғридан тўғри музокараларни қайта бошлашни таклиф қилди. У бу учрашувни ҳеч қандай шартсиз, 2022 йилда тўхтатилган нуқтадан давом эттириш тарафдори эканини билдирди. Учрашув жойи сифатида эса аввалги музокаралар ўтказилган Истанбулни танлади ва аниқ санани ҳам кўрсатди – 2025 йил 15 май.

Бу таклиф сўнгги йилларда ҳарбий ҳаракатлар устувор бўлган Россия ташқи сиёсатида сезиларли бурилиш бўлди. 

“Бизнинг таклифимиз столда. Энди қарор Украина ҳукумати ва уларнинг кураторларига боғлиқ, улар афтидан ўз халқи манфаатларидан кўра ўзларининг шахсий сиёсий амбицияларидан келиб чиқиб, украин миллатчилари қўли орқали Россия билан урушни давом эттирмоқчи.

Такрор айтаман: Россия ҳеч қандай дастлабки шартларсиз музокараларга тайёр. Ҳозир ҳарбий ҳаракатлар, уруш давом этмоқда ва биз музокараларни давом эттиришни таклиф қиламиз. Хўш, бунинг нимаси ёмон?” деди Путин.

Унинг бу баёноти музокараларга жиддий ёндашилаётганини кўрсатади. У “асосий мақсад – можарони келтириб чиқарган сабабларни бартараф этиш ва узоқ муддатли, барқарор тинчликка эришиш” эканини айтиб ўтди.

Шу билан бирга, Путиннинг таъкидлашича, бу музокаралар давомида ҳақиқий ва узоқ муддатли ўт очишни тўхтатиш бўйича келишувга эришиш эҳтимоли мавжуд. Путин бу таклифини билдиргач, эътиборлар Украина томонига қаради. Ва бу ерда воқеалар занжири яна бир қизиқарли бурилиш олди.

Орадан кўп ўтмай – 11 май куни Украина Президенти Владимир Зеленский Телеграм-каналида баёнот берди. Унда у Россия билан юзма-юз музокараларга тайёрлигини очиқ-ойдин эълон қилди. 

“Биз эртага тўлиқ ва узоқ муддатли ўт очишни тўхтатишни кутмоқдамиз, бу дипломатияга зарур асос бўлади... Владимир Путинни пайшанба куни Туркияда кутаман. Шахсан. Умид қиламанки, россияликлар бу сафар баҳона изламайди”, деди Зеленский.

Унинг бу сўзлари Украина тарафининг энди дипломатик ечимга ҳам очиқ экани ва реал натижалар учун тайёрлигини кўрсатди. Шу билан бирга, Зеленский 12 майдан бошлаб Россия ўт очишни тўхтатишини расман тасдиқласа, Киев музокараларни бошлашга тайёр бўлишини айтди.

Бу ерда дипломатик нуқтаи назардан муҳим жиҳат бор: Украина бу сафар музокара бошланиши учун минимал шарт қўймоқда – ўт очишни тўхтатиш. Аввалроқ, яъни 2022–2023 йиллардаги музокараларда Киев кўпроқ стратегик шартларни илгари сурган эди (жумладан, Россиянинг ҳудудлардан чиқиши, хавфсизлик кафолатлари, НАТО масаласи ва бошқалар). Энди эса асосий диққат “қон тўкилишини тўхтатиш”га қаратилган.

Бу воқеалар фонида бир нечта халқаро етакчиларнинг позицияси музокаралар эҳтимолини ошириб юборди.

АҚШ президенти Дональд Трамп Зеленскийни музокараларга розилик беришга очиқчасига даъват этди. “Улар ҳеч бўлмаганда келишув имкониятини аниқлай олади... УЧРАШИНГ, ҲОЗИРОҚ!” деб ёзган Трамп. 

У бу чақириғини урушнинг бемаъни чўзилаётгани билан изоҳлади.

Туркия президенти Ражаб Тойиб Эрдўған эса 11 май куни Путиннинг таклифини қўллаб-қувватлаб, ўз мамлакати музокаралар учун майдон бўлишга тайёрлигини билдирган. Бу Туркиянинг уруш бошидан бери тутиб келаётган нейтрал воситачилик ролини мустаҳкамлайди. 

Европа Иттифоқи ва халқаро кузатувчилар бу музокараларга ижобий муносабатда бўлмоқда. Европа давлатлари, айниқса Германия ва Франция, урушнинг Европа хавфсизлик тизимига таҳдидини инобатга олиб, оташкесимни қўллаб-қувватламоқда. Улар ўз навбатида АҚШнинг ролига эътибор қаратмоқда – яъни Вашингтон бу жараёнда фаоллик кўрсатмас экан, реал сулҳга эришиш қийин бўлиши мумкин.

15 май куни бўлиб ўтиши кутилаётган музокаралар урушда чарчаган томонлар учун эмас, балки бутун дунё ҳамжамияти учун синов бўлади. Россия ва Украина етакчилари бир жойда учрашиб, юзма-юз гаплашиш имконига эга бўлса, бу тарихий лаҳза бўлиши мумкин. Бироқ Путин ва Зеленский ростдан ҳам Истанбулда учрашадими? Чунки Россия раҳбари бир йилдан бери Зеленскийнинг легитимлиги масаласини кўтариб, у билан музокара олиб боришни рад этиб келаётганди.

Ўз фаолияти давомида оз эмас, кўп эмас нақд 5 маротаба президент этиб сайланган ва 25 йилдан буён мамлакатни бошқариб келаётган Россия Федерацияси Президенти Владимир Путин 2019 йил 20 майдан ўз лавозимига киришган Украина етакчиси Владимир Зеленскийнинг мандати ўтган йил 20 май кунида тугаганини айтганди. Сайловлар 2024 йилнинг март ойида бўлиб ўтиши керак эди, бироқ ҳарбий ҳаракатларнинг давом этиши бунга йўл бермади. 

Аммо энг муҳим савол шунда: томонлар бу сафар чиндан тинчликка тайёрми? Ёки бу ҳам навбатдаги дипломатик ташаббус бўлиб қоладими?

Бу саволлар ҳозирча сўроқ остида қолмоқда. Жавобни эса 15 май куни оламиз.