Antarktida muzliklari ikki oy ichida deyarli yarmiga qisqardi

north_east

Antarktida muzlari ostida 332 ta ulkan suvosti kanonlari topildi

Antarktidadagi Gektoriya muzligi ikki oy ichida qariyb 50 foizga qisqardi, bu zamonaviy tarixda qayd etilgan eng tez chekinish bo‘ldi. Bu haqda “Nature Geoscience” jurnalida chop etilgan yangi tadqiqotda so‘z boradi.

Taxminan Filadelfiyaning kattaligidagi Gektoriya muzligi Antarktika yarimorolida, qit’adan uzoqqa cho‘zilgan tor tog‘ tizmasida joylashgan. Dengiz tubida joylashgan va suzmaydigan Gektoriya kabi muzliklar odatda yiliga bir necha yuz metrdan ko‘proq chekinadi. Biroq tadqiqotlarga ko‘ra, Gektoriya 2022 yilning noyabr va dekabr oylari orasida 8 kilometr orqaga chekindi.

Bu kashfiyot tasodifan qilingan. Kolorado universiteti tadqiqotchilari alohida tadqiqot o‘tkazish uchun ko‘rfazni o‘rgandi. Ular “tez muz”ni – quruqlikka yopishgan va shamol hamda to‘lqinlarga ta’sir qilmaydigan dengiz muzini diqqat bilan kuzatib bordi – u parchalanib, dengizga chiqib ketishiga ishonishdi. Ammo tadqiqot hammuallifi va Kolorado universiteti tadqiqotchisi Naomi Ochvat ma’lumotlarni o‘rganar ekan, Gektoriya juda qisqa vaqt ichida katta miqdorda muzni yo‘qotganini payqadi. U va uning hammualliflari sun’iy yo‘ldosh tasvirlari va estakada ma’lumotlarini ko‘rib chiqish orqali vaziyatni ochib berishni boshladi va Gektoriyaning tez chekinishiga olib kelgan bir necha bosqichlarni aniqladilar.

2011 yilda ko‘rfaz tez muz bilan to‘lib, atrofdagi muzliklarni barqarorlashtirdi va ularning ichki tomon harakatlanishiga va qalin, suzuvchi muz tillarini shakllantirishga imkon berdi. 2022 yilda bu “tez muz” ko‘rfazdan chiqib, muzliklarni beqarorlashtirdi va ularning orqaga chekinishiga olib keldi.

Muz tekisliklari muzliklarning tez chekinishini osonlashtirishi mumkin, chunki muz yupqalashgani sari u ko‘tarila boshlaydi, suv uning ostidagi yoriqlarga kirib, bosim o‘tkazadi va katta muz qatlamlarining parchalanishiga olib keladi – bu jarayon bolalash deb ataladi. Bitta aysberg parchalansa, uning orqasidagi muzlikni ham xuddi shunday bosim ostida qoldiradi, bu esa keyingi tug‘ilishni keltirib chiqaradi.

“Agar kattaroq muzliklar bir xil tezlikda chekinsa, bu dengiz sathining ko‘tarilishi uchun halokatli oqibatlarga olib kelishi mumkin”, deb yozadi mualliflar hisobotga ilova qilingan bayonotda.

Antarktida global dengiz sathini taxminan 59 metrga ko‘tarish uchun yetarli miqdorda muzni o‘z ichiga oladi.

Naomi Ochvatning qayd etishicha, Gektoriyaning chekinishiga asosan iqlim o‘zgarishi sabab bo‘lgan. Muzlik yaqinidagi okeandagi dengiz muzining yo‘qolishi, ehtimol okeanning isishi tufayli, to‘lqinlarning tez muzga yetib borishi va uni parchalashiga imkon berdi va muzlik himoyasiz qoldi.

Tadqiqot muallifi va Kolorado Boulder universiteti qoshidagi Yerni o‘rganish va kuzatish markazining katta tadqiqotchisi Ted Skambosning so‘zlariga ko‘ra, Gektoriya Antarktika standartlari bo‘yicha nisbatan kichik muzlik bo‘lib, uning qisman yo‘qolishi dengiz sathining ko‘tarilishi nuqtai nazaridan sayyoraga jiddiy ta’sir ko‘rsatmaydi. Biroq, uning ta’kidlashicha, bu Antarktidadagi ba’zi yirik muzliklarning “kichikroq qarindoshi” bo‘lib, ular xuddi shunday jarayonni boshdan kechirishi mumkin.

“Keyingi bosqichda olimlar Antarktidaning qaysi hududlari ushbu jarayonga ta’sir qilishini aniqroq aniqlashlari kerak. Agar katta muzlik tezda parchalanib ketsa, bu dengiz sathining keskin ko‘tarilishini anglatishi mumkin”, deb ta’kidlaydi Ochvat.

Eslatib o‘tamiz, avvalroq olimlar so‘ngi yillarda Antarktidada sayyohlar sonining oshishi tufayli uning ekologiyasiga katta zarar yetayotganini aniqlagandi.