Россия ўзбекистонликларни ўтга ташлашда давом этмоқда — Россияга борманг 6

Россиянинг Украинага босқинчилик юриши бошлангандан то бугунгача дунё сиёсий майдонида мисли кўрилмаган ўзгаришлар юз берди. Кучлар мувозанати эски қобиғидан мутлақо чиқиб кетди. Кремль сўнгги 25 йил давомида мисқоллаб йиққан обрўсини челаклаб тўкиб юборди. Унинг вазни, постсовет ҳудудидаги таъсири инқирозга учради. Умуман олганда, жуда кўп нарсалар ўзгарди. Аммо фақат бир нарса “эски тос эски ҳаммом”лигича қолди. Бу – Россиянинг давлат даражасида меҳнат муҳожирларига бўлган муносабати. Расмий Москванинг пул топиш илинжида ҳам ўз молиявий аҳволига, ҳам Россия меҳнат бозорига кўмак берадиган муҳожирларни сариқ чақага илмасликда давом этишида ҳеч қандай ўзгариш йўқ. Ҳатто бу ҳолат ўзининг энг чиркин кўриниши ва чўққисига чиқиб, Россиянинг меҳнат муҳожирларини одам ўрнида кўрмаслик борасидаги асл башарасини янада очиб ташлади. 

Айниқса, бу вазият бошқа давлатлар, бўлиб ҳам ўзига иттифоқчи бўлганларнинг фуқароларини очиқдан очиқ босқинга жалб қилиш каби ўта манфур қадамларда намоён бўлмоқда. Бу эса нафақат инсон ҳуқуқларини, балки унга қўшиб ўша давлатларни ўзини ҳам бир тийинга олмаслик, тенг кўрмасликдан  бошқа нарса эмас. Босқинчи учун бу оддий воқелик, мазкур ғайриқонуний ва ғайриинсоний ҳаракатлар унга ярашаверади. Аммо ўзга давлат фуқароларини ем-хашак сифатида босқинга ташлашни ҳеч қанақасига қабул қилиб бўлмайди. Айниқса, у давлат ўзига иттифоқчи бўлса. Кулгули иттифоқчилик тўғрими? 

Бу ўз ўрнига, бугун бу ҳақда гаплашмоқчи эмасмиз. Эътборингиз марказида яна QALAMPIR.UZ'нинг “Россияга борманг” номли серияли кўрсатувининг навбатдаги сони. Яқин дақиқалар ичида аллақачон кўпчилик учун оғриқли бўлиб улгурган – Россиянинг Украинадаги босқинига мажбурлаб ёки ўз хоҳиши билан жлаб қилинганлар ҳақида сўз юритилади. Путин ва унинг тўдасига тортиладиган қонли тушлик менюсидаги ўзбекистонликлар сони кун сайин ошаётгани ҳақида баён қиламиз.

Ўзбекистонликлар босқинда пешқадам

Ўзбекистонликлар Путиннинг Украинадаги шавқатсиз босқинида четдан ёлланганлар ичида “карвонбоши”лик қилаётгани очиқланди. Аслида Ўзбекистон билан боғлиқ ушбу ўзига хос “антирекорд” жорий йил ёздаёқ уриб бўлинганди. Бу даҳшатли рақамлар йил бошидан буён кўпчиликни хайратга солиб келмоқда. Украинада фаолиятини бошлаган “Хочу жит”, яъни “Яшашни хоҳлайман” номли лойиҳадан кўпчиликнинг аллақачон хабари бор. Бу лойиҳа Украина Мудофаа вазирлиги ва Бош разведка бошқармаси кўмагида ташкил этилган. “Яшашни хоҳлайман” лойиҳаси асосан Россия томонидан ёлланган ва босқинда жон таслим қилган ёки бедарак йўқолган чет эл фуқароларининг рўйхатини шакллантириб, улар ҳақида маълумотлар йиғиш билан шуғулланади. Унинг жорий йил апрель ойидан буён ҳар чоракда чиқарадиган маълумотлари тармоқлардаги ўзбек сегментининг эътиборини тортган. 

Дастлаб, жорий йил апрель ойи охирида “Яшашни хоҳлайман” томонидан Украинага босқинда қатнашиш учун Россия босқинчи кучлари билан шартнома имзолаган 1110 нафар Ўзбекистон фуқаросининг исм-шарифини эълон қилинганди. Ўшанда ушбу лойиҳанинг ижтимоий тармоқлардаги саҳифаларида эълон қилинган хабарда бу рўйхат фақат фуқароларни ҳисобга олгани, аммо қолган этник ўзбеклар ҳам инобатга олинса, рақамлар янада каттариши таъкидланган. Тахминан бир неча минг нафаргача. Апрель ойидаги рўйхатда камида 109 кишининг ўлгани қайд этилган. Ўшанда уларнинг энг кичиги 21 ёшга ҳам тўлмагани, ёлланганларнинг аксарияти, шартнома имзолангандан кейинги дастлабки кунларданоқ вафот этгани маълум қилинган. Шунингдек, “Хочу жит” лойиҳаси Россия Қуролли Кучлари сафига ўзбекистонликларни ёллаш механизми Тожикистонникига жуда ўхшаш эканини қўшимча қилиб, Марказий Осиёдан борганларни рейдлар ва депортация таҳдидлари орқали шартномага имзо чекишга кўндириб келаётганини таъкидлаган. Украина расмий идораларининг ўзаро ҳамкорлигида ташкил қилинган ушбу лойиҳа Ўзбекистон томони босқинга ёлланиб, ортга тирик қайтганларга мамлакат миллий қонунчилигида белгиланган тартибда жазо бермаётганини иддао қилиб, бундай амалиётни тўхтатишга чақирган. Бундан ташқари, улар расмий Тошкентни мазкур ҳаракатларга чек қўйиб, Киевга ёрдам қилишга ҳам чақирган.

“Россиянинг Украинага кенг кўламли бостириб кириши бошиданоқ Ўзбекистон ҳукумати ўз фуқароларини чет эл қўшинлари сафига қўшилмасликка чақирган бўлса-да, давлатнинг ёлланма аскарларга нисбатан сиёсати кўплаб саволларни туғдирмоқда. Маҳаллий қонунларга кўра, ёлланиш жиноят ҳисобланиб, 5 йилдан 10 йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади. 2023 йилдан бери маҳаллий судлар Россия Қуролли Кучлари ёлланма аскарларига бир нечта ҳукм чиқарди, лекин уларнинг аксарияти... шартли жазо ёки озодликни чеклаш! Айбланувчи ўнлаб украиналикларни ўлдирганини тан олса ҳам. Ўзбекистонликларни Россия армияси сафига жалб қилиш масаласида Кремлнинг расмий Тошкентга таъсири яққол кўзга ташланишига қарамай, биз Ўзбекистон Республикаси ҳукуматини жиноий амалиётларга берилишни бас қилишга чақирамиз ва уларга чек қўйишда ёрдамга умид қиламиз”, дейилади хабарда.

Шундан сўнг, орадан кўп ўтмай, Ташқи ишлар вазирлиги матбуот хизмати маҳаллий ОАВларга “Яшашни хоҳлайман” лойиҳаси томонидан эълон қилинган рўйхат тегишли идоралар билан бирга кўриб чиқилаётгани ва бу бўйича чоралар кўрилиши ҳақида маълум қилган.

Иккинчи рўйхат

Ташқи ишлар вазирлиги ва Ўзбекистоннинг Россиядаги дипломатик ваколатхоналари доимий тарзда четдаги фуқароларни ўзга давлатнинг ҳарбий ҳаракатларида иштирок этганлик учун жиноий жавобгарлик борлиги ҳақида огоҳлантириб келди. Аммо Россиядаги жамоат жойларида, жамоат транспортларида, метроларда босқинга жалб этиш учун ўзбек тилида олиб борилган очиқдан очиқ расво ҳаракатлар учун Россия томонининг ўзига ҳам бир оғиз норозилик билдирилгани ҳақида хабаримиз йўқ. Балки шу боисдан жорий йил июль ойида “Яшашни хоҳлайман” лойиҳаси томонидан чоп этилган кейинги рўйхатда яна салкам минг нафар ўзбекистонликнинг исми-шарифи ўрин олди. Ёз ўртасида шакллантирилган янги рўйхатда Украинага қарши босқинда қатнашиш учун Россия Қуролли кучлари билан шартнома имзолаган 902 нафар Ўзбекистон фуқаросининг шахси эълон қилинди. Унда Россия аввалгидек, асосан мигрантларни юқори маошли иш билан алдаб жалб қилаётгани таъкидланганди. Унга кўра, улар қурилишда ёки армиянинг орқа бўлинмаларида ишлаши айтилиб, кейинчалик фронтга ташлаб юборилаётгани ҳақида сўз борарди.

Бироқ “Яшашни хоҳлайман” лойиҳасининг бу байнотида ниҳоят босқинга ёлланиш ташаббуси фақат меҳнат муҳожирларининг ўзидан эмас, балки Россиянинг босими ва қистови билан амалга оширилаётгани айтилди. Ўшанда Россия қамоқхоналарида жазо ўтаётган шахслар таҳдид ва психологик босим остида босқинга мажбурлаб юборилаётгани қўшимча қилиб ўтилганди. Бундан ташқари, мигрантларни “шантаж” йўли билан шартнома имзолашга мажбурлаш бошлангани ҳам ўшандаёқ тилга олина бошлаган. Чунки эсингизда бўлса, мазкур рўйхат элон қилинишида олдинроқ Россия Тергов қўмитаси раҳбари Александр Бастрикин яқинда 5 мингдан ортиқ рейдлар ўтказилгани, натижада 90 минг киши “тутиб олингани”, улардан 30 минг нафари эса шартнома имзолаб, урушга юборилгани билан мақтанган. Июль ойида эълон қилинган хабарда шу кунгача Россиянинг Украинадаги босқинида 33 давлат фуқаролари асирга тушгани қайд этилган. Аммо энг ачинарлиси уларнинг энг кўпи Ўзбекистон фуқароларига тўғри келиши қўшимча қилинганди.

Учинчи рўйхат

Яқин яқингача “Яшашни хоҳлайман” лойиҳасининг рўйхатларидаги ўзбекистонликларга бўлган муносабат фақат бир томонлама эди. Улар ўз хоҳиши билан Россия фуқаролиги, уй-жой ва мўмайгина пул эвазига босқинга қўшилган деган тахмин асосий планда эди. Аммо сўнгги воқеалар ва асл ҳақиқатлар ёлланишга нисбатан қарашларни тубдан ўзгартириб юборди. Яъни мажбурлаш, шантаж қилиш, тухмат ва асоссиз айблов билан қўлга олинган ҳимоясиз меҳнат муҳожирлари ҳам етарлича топилиши аста-секин аён бўлди. Дастлаб “Вёрстка” нашри мазкур қинғир йўллар орқали мажбуран шартнома имзолатилаётгани ҳақида хабар берганди. Тез орада ижтимоий тармоқлар ўзи хоҳламаган тарзда босқинга ташланиб, кейинчалик ўлиги қайтиб келган ёш ўзбек йигитларининг қисмати билан тўлиб тошди. QALAMPIR.UZ ҳам бу мавзуга доир қатор видеоматериаллар эълон қилди. 

Аммо афсуски, биз сўз юритган ва ёритган мавзудаги йигит масаласи ҳали ҳам ҳал этилмади. 23 ёшли сурхондарёлик йигит ҳанузгача фронт чизиғидан бир қадам нарида. Она эса ҳар куни мурожаат қилишдан тўхтагани йўқ. Кўриниб турибди, айни дамда бундай ёрдамга муҳтож йигитлар анчани ташкил қилади. Чунки октябрь ойи охирида “Яшашни хоҳлайман” лойиҳаси яна янги рўйхатни эълон қилди. Аммо бу галги рўйхатда фақат ҳалок бўлган ёки бедарак йўқолган Ўзбекистон фуқароларининг исм-шарифи эълон қилинди. Уларнинг сони 481 нафар. “Яшашни хоҳлайман” баёнотида эса яна ўша аянчли жумлалар. Яъни ҳалок бўлган ва бедарак йўқолганларнинг ҳақиқий сони бир неча баравар кўп бўлиши мумкин ва Ўзбекистон ҳамон Россия Қуролли кучларида хорижий ёлланма аскарлар сони бўйича дунё миқёсида етакчилик қилмоқда. Улар Путин босқинида Россия учун “ем” бўлишда давом этмоқда.

“Биз Украинага қарши жанг қилган ёки жанг қилаётган камида 2715 нафар Ўзбекистон фуқаросининг исмларини биламиз ва уларнинг сони йилдан-йилга ортиб бормоқда. 2023 йилда 498 нафар ўзбекистонлик, 2024 йилда эса яна 941 нафар ўзбекистонлик шартнома имзолаган. 2025 йилнинг дастлабки олти ойида Россия Қуролли кучлари билан урушга қарийб 1300 нафар ўзбекистонлик фуқаро кетган. Илтимос, эътибор беринг, булар фақат бизда ишончли маълумотларга эга бўлганларгина холос”, дейилади лойиҳа хабарида.

Шавқатсиз рўйхат

“Яшашни хоҳлайман” томонидан эълон қилинган рўйхатларда ўзбеклар асосан “ефрейтер” ва “ридавой” каби бошланғич ҳарбий даражаларда эканини кўриш мумкин. Аммо ачинарлиси шундаки, уларнинг айримлари ҳатто “кичик лейтенант” унвонини олишга ҳам улгурган. Бироқ энг дахшатлиси бу эмас. Россиянинг ўта кетган чиркин ва инсонийликни четга суриб қўйган босқин сиёсатининг асл башараси ўзбекларниг бу рўйхатида 2006 йилда туғилган 18-19 ёшли йигитларнинг борлигида намоён бўлади. Эндигина болалаги тугаган, шахс сифатида шаклланиш жараёнига қадам қўйганлар ҳам бу рўйхатдан ўрин олган. Жорий йил июль ойида ҳам, сўнгра октябрь ойидаги сўнгги рўйхатда ҳам 2006 йилда туғилганларни учратиш мумкин.

Энди кечми?

Бугун Россиядаги ўзбекистонлик меҳнат муҳожирларининг аксарияти Путиннинг Украинадаги босқинига мажбурлаб олиб кетилаётгани энди сир эмас. Аммо бунга қарши қандай чора кўрилмоқда, уларни қайтариш учун Россия билан жиддий музокаралар олиб борилмоқдами ёки ҳолатга жимгина кўз юмиб кетилмоқдами, булар ҳозирча номаълум. Ўз хоҳиши билан бу босқинга қўшилаётганлар масаласи унчалик ҳам қийин эмасди. Тирик қайтгудек бўлса, уларни ортда маҳкама кутарди. Лекин эндичи. Мажбурлаб олиб кетилганларга қандай чора кўрилади? Етказиб бериш хизматида ишлаб, ёнидан ўзи ҳам билмайдиган тақиқланган модда чиқиб, тухматга учраган, 10 йиллик қамоқ жазоси билан таҳдид қилиниб, кейинчалик шартнома имзолашга мажбурланганлар масаласи қандай ҳал этилади? Бу саволлар ҳозирча очиқ. Энг ёмони, уларни ортга қайтариш энди кечиккан бўлиши ҳам эҳтимолдан ҳоли эмас. 

Сўнгги маълумотларга кўра, 2025 йил ҳисобига 1.8 миллион ўзбекистонлик Россияга қадам қўйган. Аксарияти меҳнат қилиш важи билан борган бундай катта рақамдаги ўзбеклар Россия учун осон ўлжага айланишда давом этмоқда. Улар Путиннинг қонли менюсидаги энг енгил ҳазм қилиниши мумкин бўлган хўракка айлангани ачинарли. Шу боис ўзга давлатга қарши босқин ҳаракатларини олиб бораётган мамлакатга бориш бугун энг ёмон қарорлардан бири бўлиши мумкин. Биз эса шунчаки “Россияга борманг” деганча ушбу ном остидаги кўрсатувининг навбатдаги сонини якунлаймиз.