Xalqaro matbuot erkinligi mukofoti g‘oliblari e’lon qilindi

north_east

Dunyoda OAV erkinligi bo‘g‘ilmoqda. O‘zbekistonda ahvol qanday?

Jurnalistlarni himoya qilish qo‘mitasi (CPJ) tomonidan 35-Xalqaro matbuot erkinligi mukofotlari g‘oliblari aniqlandi. Bu haqda tashkilot matbuot xizmati xabar berdi.

Bu yil mukofotlar Xitoy, Ekvador, Qirg‘iziston va Tunis jurnalistlari hamda AQSHdan matbuot erkinligi himoyachisiga topshiriladi. Mukofotlar 20 noyabr kuni Nyu-Yorkda bo‘lib o‘tadigan tantanali marosimda topshiriladi.

Mukofotlanganlar orasida qirg‘izistonlik tadqiqotchi jurnalist Bolot Temirov ham bor. Xabarlarga ko‘ra, u Markaziy Osiyodagi korrupsiyaga qarshi kurash bo‘yicha eng ko‘zga ko‘ringan muxbirlardan biri. Xavfsizlik tahdidi tufayli Qirg‘izistonni tark etishga majbur bo‘lgan va muhojirlikda ishlashda davom etmoqda.

2022 yilda “Temirov Live” ofisida tintuv o‘tkazilgan, jurnalistning so‘zlariga ko‘ra, militsiya xodimlari giyohvand moddalarni ekkan. Oqlanganiga qaramay, Bolot Temirov mamlakatdan chiqarib yuborildi.

2024 yilning yanvarida “Temirov Live”ning 11 nafar amaldagi va sobiq xodimlari, jumladan, loyiha direktori, jurnalist Maxabat Tojibek qizining rafiqasi hibsga olingan. U “ommaviy tartibsizliklarga chaqirish”da ayblanib, olti yillik qamoq jazosiga hukm qilingan.

Yana bir g‘olib inson huquqlari va fuqarolik erkinliklarini dadil himoya qilgani bilan tanilgan advokat, yozuvchi va taniqli ommaviy axborot vositalari sharhlovchisi Sonia Dahmani. U Tunisdagi irqchilikni qoralaganidan so‘ng ko‘plab davlatga qarshi ayblovlar bilan qariyb besh yillik qamoq jazosini o‘tamoqda. Uning 2024 yilda hibsga olinishi butun dunyo e’tiborini tortdi. U bir paytlar ommaviy axborot vositalari erkinligining mayoqchasi bo‘lgan Tunisdagi norozilik maydonining qisqarishi ramziga aylandi. Dahmani radio va televideniyeda o‘zining keskin va ochiq sharhi bilan mashhur bo‘lib, u yerda Tunisdagi siyosiy iqlim, sud mustaqilligining yemirilishi, fuqarolar erkinliklarining qisqarishi, qamoqxona sharoitlari va migratsiya siyosati kabi masalalarni muhokama qilgan. Hukumat repressiyalarni kuchaytirgani sababli uning hayoti xavf ostida qoldi.

Faxriy xitoylik jurnalist Dong Yu 2022 yilda yapon diplomati bilan tushlik qilayotganda hibsga olinganidan keyin josuslikda ayblanib, yetti yillik qamoq jazosini o‘tamoqda. U 2024 yilning noyabrida Pekin sudi tomonidan ayblangan va keyingi oyda apellyatsiya shikoyati bergan. 2025 yilning sentyabr oyi holatiga ko‘ra, Dongning apellyatsiyasi Pekin Oliy sudida ko‘rib chiqilmoqda.

Ko‘p yillik muharrir va sharhlovchi, ishi Xitoyda va undan tashqarida yaxshi tanilgan, 63 yoshli Dong 1987 yilda davlat “Guang Ming Daily” gazetasida sharhlovchi bo‘lib ishlay boshlagan. Uning maqolalari Xitoyda progressiv islohotlar, jumladan, qonun ustuvorligi va konstitutsiyaviy demokratiyani qo‘llab-quvvatlash tarafdori sifatida qabul qilinadi. Dong, shuningdek, “The New York Times”ning xitoy tilidagi veb-sayti uchun ham yozgan. Dongning qamoqqa olinishi Xitoyda jurnalistlarni nishonga olish uchun josuslik va milliy xavfsizlik ayblovlaridan foydalanish tendensiyasi kuchayib borayotganini ta’kidlaydi.

Ekvadorlik jurnalistlar Elvira del Pilar Nole va Xuan Karlos Tito so‘nggi yigirma yildan ortiq vaqt mobaynida Baesa nomli tog‘li shaharchada joylashgan “Radio Selva”ning yagona radiostansiyasida faoliyat yuritib, mahalliy jamiyat uchun muhim, mustaqil va ishonchli yangiliklar yetkazib kelishmoqda. Ammo ularning giyohvand moddalar to‘dalari bo‘yicha surishtiruvlari o‘lim tahdidlariga olib keldi va oilani avval Kolumbiyaga, keyin esa Kanadaga qochishga majbur qildi va u yerdan efirga chiqishni davom ettirishdi.

Er-xotinning tajribasi Ekvadorda jurnalistlar oldida turgan ulkan qiyinchiliklarni ko‘rsatadi, u yerda rasmiylar va jinoiy guruhlar jurnalistlarni tobora ko‘proq nishonga olmoqda. Ular o‘z xavfsizligi uchun zo‘ravonlik kuchayib borayotgan mamlakatni tark etgan.

Tashkilotning ta’kidlashicha, butun dunyo bo‘ylab jurnalistlar uchun vaziyat tobora xavfli bo‘lib bormoqda. Bu yilgi laureatlarning ikki nafari hozirda panjara ortida, uch nafari esa o‘z vatanini tark etib, muhojirlikda faoliyatini davom ettirishga majbur bo‘lgan.

“Jurnalistlar hech qachon kuzatilmagan tahdid ostida, shu bilan birga ularning ishi har qachongidan ham muhimroqdir. Xalqaro matbuot erkinligi mukofotlari dushmanlik va ta’qibga uchragan barcha jurnalistlarga ular bilan birga ekanimizni ko‘rsatish uchun imkoniyatdir”, dedi CPJ Bosh direktori Jodi Ginsberg.

Marosimda Isroil va G‘azodagi urushda halok bo‘lgan jurnalistlarga alohida hurmat-ehtirom ko‘rsatiladi.

Eslatib o‘tamiz, avvalroq Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibi Antoniu Guterrish har yili 3 may kuni nishonlanadigan Jahon matbuot erkinligi kuni munosabati bilan murojaat yo‘llagandi va mojarolar, kelishmovchiliklar va keng tarqalgan dezinformatsiya hukm surayotgan dunyoda odamlarning erkinligi – matbuot erkinligiga bog‘liqligini aytgandi.