Samarqandda UNESCO konferensiyasi boshlanmoqda. U O‘zbekistonga qanday foyda beradi?

30 oktyabrda Samarqandda muhim global tadbir –  UNESCO Bosh konferensiyasining 43-sessiyasi boshlanadi.  Hozir biz bo‘lib turgan Kongress markazida tabirga tayyorgarlik ishlari avjida. Ammo ayrimlarda UNESCO o‘zi qanday tashkilot, u nima qiladi va uning konferensiyasi Samarqandda o‘tishi O‘zbekistonga qanday foyda beradi, degan savollar bor. Bugun shu savollarga javob topib ko‘ramiz.

UNESCO bu – Birlashgan Millatlar tashkilotining maorif, fan va madaniyat masalalari bilan shug‘ullanuvchi tashkiloti bo‘lib, davlatlar o‘rtasida ta’lim, madaniy va kommunikatsiya sohalarida hamkorlikni rivojlantirish yo‘li bilan tinchlikka va xalqaro xavfsizlikka ko‘maklashish maqsadida 1945 yil 16 noyabrda tuzilgan.

UNESCO bugungi kunda 190 dan ortiq mamlakatlarni birlashtirgan global tarmoqdir. U ta’lim, ilm-fan, madaniyat, axborot erkinligi va insoniyat merosini saqlash yo‘nalishida faoliyat yuritadi. Tashkilotning eng mashhur loyihasi – “Jahon madaniy va tabiiy merosi ro‘yxati” bo‘lib, bu ro‘yxatga insoniyat yaratgan eng nodir yodgorliklar kiritiladi. Shuningdek, “Nomoddiy madaniy meros”, “Biosfera qo‘riqxonalar tarmog‘i” va “Dunyo xotirasi” dasturlari orqali ham u global madaniy xilma-xillikni himoya qilib kelmoqda.

Ayni faoliyati davomida tashkilot ba’zi tanqidlarga ham uchragan. Xususan, UNESCO’ning ayrim inqirozli vaziyatlardagi harakatsizligi qoralangan, Xo‘sh tashkilot bunday tanqidlarga qanday munosabat bildiradi. Biz shu to‘g‘risida UNESCO’ning Kommunikatsiyalar bo‘yicha direktori Metyu Gavel bilan suhbatlashdik.

“Ko‘p tomonlama harakatlar, hamkorlik va umuman ko‘p tomonlamalik qattiq tanqid ostida ekani sir emas. Bu ma’lum ma’noda normal holat, chunki biz direktor sifatida qilayotgan ishimiz juda murakkab va nima ish berayotgani haqida gapirish o‘rniga, nima ish bermasligini ko‘rsatish yoki namoyish qilish osonroq. Biz ko‘p tomonlama harakatlar ish berayotganini ko‘rsatish uchun ham shu yerdamiz.

UNESCO eski Mosul shahrining markazini to‘liq qayta qurdi. U 2017 yilda ISHID tomonidan butunlay vayron qilingan. Hozir u to‘liq qayta qurildi. Al-Adba minorasi, An-Nuri masjidi, butun cherkovlar, eski Mosul shahrining 125 ta tarixiy manzili Yevropa Ittifoqi va Birlashgan Arab Amirliklari ko‘magida UNESCO bilan birgalikda to‘liq qayta qurildi. 

UNESCO sun’iy intellekt etikasi bo‘yicha tavsiya sifatida birinchi va shu kungacha yagona global hujjatni qabul qilgan agentlikdir. U boshqa hech qayerda mavjud emas. UNESCO uni 2021 yilda qabul qildi va u bugungi kunda ham sun’iy intellekt bilan nima qilish kerakligini tushunish uchun hukumatlar harakatlariga yo‘naltiruvchi ma’lumotnoma hujjati hisoblanadi. Bugungi kunga qadar dunyoning 70 dan ortiq mamlakatlari sun’iy intellekt siyosatini yaxshiroq tushunish va yaxshiroq olib borish uchun UNESCO’ning ko‘rsatmalari va harakatlariga amal qilmoqda.

Bir necha kundan so‘ng, kelasi haftada biz neyrotexnologiya etikasi bo‘yicha birinchi instrumentni qabul qilish arafasidamiz.

Miyaning, shunday aytganda, kompyuterlar va ekranlar bilan “muloqot” qilishi qanday amalga oshadi? Biz miyaning imkoniyatlarini kasalliklarni davolashga yordam berish uchunmi, yoki inson deb ataydigan mavjudotning chegaralarini kengaytirish uchunmi — yaxshilashimiz kerakmi? Bularning barchasi UNESCO’da sodir bo‘ladi. Bizda yuzlab bunday misollar bor. Bu misollarning barchasi ko‘p tomonlama harakatlar samarali ekanining isboti, namoyishidir.

To‘liq tushunamanki, ba’zan nima ish bermasligi va qanday qiyinchiliklar borligi haqida gapirish osonroq va bu ba’zan ko‘proq ishtiyoq, jumladan, ko‘proq keskinlik keltirib chiqaradi. Lekin biz buni shuning uchun ish deb ataymiz. Bu tinchlikni o‘rnatish, uni asta-sekin qurish ishidir.

Agar gap bu oson emasligini aytish haqida bo‘lsa, men bunga chin dildan qo‘shilaman. Bu oson emas, lekin BMT shu sababli tashkil etilgan va UNESCO shu sababli tashkil etilgan va biz har kuni shunday qilamiz va biz davom etamiz”, dedi Metyu Gavel.

UNESCO bo‘yicha Xorvatiya komissiyasi bosh kotibi Rut Karek esa konferensiyaning Samarqanda o‘tayotganini yuqori baholab, o‘zbekistonliklarni tabrikladi.

“Menimcha, bu juda yaxshi narsa. Sizni va bunday tadbirni tashkil etishda sizni qo‘llab-quvvatlagan UNESCO’ni tabriklayman. Ham ushbu forum, ham Bosh konferensiya. Menimcha, bu Bosh konferensiya Fransiya, Parij va UNESCO bosh qarorgohidan tashqarida tashkil etilgan kam sonli holatlardan biri. Shuning uchun men sizni chin dildan tabriklamoqchiman, menimcha, siz buni eng yuqori darajada qilyapsiz”, dedi u.

UNESCO konfirensiyasi arafasida Yoshlar forumi ham bo‘lib o‘tdi. Unda 140 dan ortiq mamlakatlardan vakillar qatnashdi. Forum mavzusi “Iqlim harakati va uning ijimoiy ta’siri, ayniqsa yoshlar uchun” dab nomlanadi. Ishtirokchilar tajribalarini o‘zaro almashdi, bahslashdi va oxirida rezolyutsiya qabul qilindi. Bu hujjat qanday kuchga ega bo‘ladi va uning iqlim muammolari bilan kurashishda qandaydir ta’siri bormi. Bu savollarga ishtirokchilardan javob olamiz. 

“Bu juda muhim savol, chunki u hisobdorlik bilan bog‘liq. Hisobdorlik – bu biz tez-tez eshitishimiz kerak bo‘lgan juda muhim so‘z. Bu biz hozirdanoq so‘rashni boshlashimiz kerak bo‘lgan va oldingi oylarda allaqachon so‘ragan savol.

UNESCO Bosh konferensiyasi bir necha yilda bir marta o‘tkaziladi, shuning uchun bu allaqachon bo‘lib o‘tgan muhokamalarga doimiy ta’sir ko‘rsatadi, lekin gap yoshlar bilan ishlab chiqarayotgan qaror haqida emas. Ammo keyin men u bilan nima qilishim kerak. Men Shveysariyada shu qarorlarni UNESCO Milliy komissiyasiga taqdim etaman. Ular meni bu yerga taklif qilishdi. mening harajatlarim, parvozlarim uchun to‘lashdi, shuningdek, Shveysariya delegatsiyasi bilan ham aloqada bo‘lishdi. Va biz, Shveysariya yoshlari sifatida, o‘zgartiruvchi kuchga egamiz.

Demak, gap ushbu tavsiyalarni ularga taqdim etish, nima uchun biz ushbu qismlarning ba’zilarini olishimiz mumkinligini tushuntirish va ularni milliy kontekstimizda amalga oshirish haqida.

Va nihoyat, bu kelajak avlod siyosatchilarini iqlimga juda e’tiborli bo‘lishga ilhomlantiradi, chunki bu uzoq davom etgan harakat, aslida yoshlar iqlimni global muhokamalarning oldingi qatoriga olib chiqishgan. Masalan, Fridays for Future kabi loyihalar ortida ko‘plab yoshlar turibdi”, dedi forumda ishtirok etgan shveysariyalik delegat Marta Feragoza Navarro.

Serra-Leone vakili Vafi Umaro esa mamlakatida qanday ekologik muammo bor ekanini aytdi.

“Bugungi kunda butun dunyo iqlim o‘zgarishi oqibatlaridan azob chekmoqda. iqlim o‘zgarishi haqida gapirganda, gap bir kishi haqida emas, balki ko‘pchilik haqida bo‘ladi.

Yoshlar o‘laroq, albatta, bizda innovatsiya, ko‘nikmalar, g‘oyalar, iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashish qobiliyati bor. Biz butun dunyo bo‘ylab tarqalgan muammolarni hal qilish uchun qanday qilib yordam olishimiz mumkinligi haqida g‘oyalarni birlashtirishimiz kerak. Agar biz yoshlar sifatida qo‘llab-quvvatlanayotgan bo‘lsak, albatta, biz butun dunyo bo‘ylab muammolarni hal qilamiz.

Serra-Leoneda mamlakat aholisining 100 foizidan 60 foizi fermerlardir. Ammo ular mahsulotlarining aksariyatini yig‘im-terimdan so‘ng yo‘qotishadi. Ushbu muammoni hal qilish uchun quyosh energiyasida ishlaydigan va salqinlikni saqlash tizimiga ega quritgich qurishga qaror qildim. bu aslida jamiyatda ta’sir ko‘rsatmoqda”, dedi u.

Trinidad va Tobago vakili Renni Atvell qiyinchilik bo‘lishini, biroq yoshlar forumi orqali UNESCO bosh konferensiyasiga kelayotgan hukumat vakillariga tavsiyalar berishga umid qilishini aytdi. 

“Albatta, iqlim o‘zgarishi juda dolzarb masala bo‘lib qolmoqda, ammo biz ko‘plab mamlakatlar bu masalada davlatlarga qancha mablag‘ ajratilishi kerakligi, ayniqsa iqlim inqirozining oldingi chizig‘ida turgan davlatlarga qanday yordam ko‘rsatilishi kerakligi borasida ikkiga bo‘linganini bilamiz.

Ayniqsa Lotin Amerikasi va Karib dengizi mintaqasida, iqlim inqirozining oldingi saflarida turganimiz sababli, kichik rivojlanayotgan orol davlatlarni global hamjamiyat tomonidan shoshilinch va tezkor yordamga muhtoj bo‘lgan noyob guruh sifatida tan olinishini himoya qilish uchun shu yerdamiz, chunki biz iqlim inqiroziga juda kam hissa qo‘shamiz, lekin uning og‘ir yukini o‘z zimmamizga olamiz.

Tavsiyalarni qabul qilish va hukumatlarni ularni qabul qilishga undash qiyin bo‘ladi. Lekin biz bu yerda himoya qilish uchun keldik va ular biz ularga bergan tavsiyalarni qabul qilishlariga umid qilamiz”, dedi u.

Shunday qilib UNESCO’ning 40 yil ichida birinchi bor Parijdan tashqarida o‘tayotgan konferensiyasi boshlanmoqda. Unda oliy va yuqori darajadagi delegatlar, xususan, Prezident va vazirlar qatnashadi. Voqealar rivojini QALAMPIR.UZ’da kuzatib boring.